Заговоренный меч (на каз.яз.)

алы ол екі жатан таяй берді. Кйік пен Бату алыстан айбат крсетіп, аятарымен жер опарып сзісуге келе жатан екі ба трізді. «айсысыны мйізі сынба? Ал сынбаса айсысыны мйізі малып, намыса шыдай алмай ан асап сырырама?».

Бкіл Шыыс улеті болып демін ішіне тарта ктті. Біра заар мйіздер сарт-срт рысан жо. Ктпеген жерден жол-жнекей Кйік екі кн ауырып аза тапты…

білайыр езу тартып клімсіреді. «И, Кйік жо жерден о дниеге сапар салды. Біра андай аурудан кеткенін лі кнге дейін тірі жан айта алмайды. лде… О да ажап емес. Егерде жауыды жеер найзаны шынан баса да жол таба алса, несі айып? Жо, жо, Шыыс брілері кісі лімінен сескеніп крген емес. Ал сонда зінікі не? Бір ара азаты лім жазасына ия салуа неге осыншама иналады? Бл не, оратыы ма, лде крілікті алды боп, табаныны брі кете бастааны ма? Жо, жо, екеуі де емес, бл жадайды оай шешуге болмайды. Мнда ойланатын кп кп…»

«лім! Керек жерінде, Жошы тымы да екі олын ана бояп шыа келері ха. Оан сонау Бату рпаыны істері ку».

«И, и, Кйік лгеннен трт жылдан кейін, Батуханны зі де дние салды. Біра лы Орда ханы етіп Тлені лкен лы, зіні зегілес серігі Мкені отырызып кетті. Ал Бату лгенні ертеіне-а Алтын Орда таына талас басталан жо па еді… Бл талас та андай анды оиалара апарып сопады! Аыры айыды ртан тнгі ааш жегі кбелектей Батуды бар рпаын жойып тынды».

Шыысхан заы бойынша хан лсе оны орнын лкен лы басуы керек. Батуды трт лы болан-ды. Сарта, Тхухан, Аюхан, лашы. Алтын Ордаа Сарта ие болуа тиісті еді. Насрани[4] дініне кіргені болмаса, ткір, от жректі жас екен. Жне оны Мке хан да натан крінеді. Біра Алтын Орданы оан Жошыны шінші баласы Берке иысы келмейді. Берке Батуды тірі кнінде кзге тскен хан рпаы. Мсылман дініне кіріп, Бадаттаы Аббасид халифатыны осы кездегі халифы Мµстасимнан шапан киіп, тартуа ран алан адам. Мкеден Алтын Орда таына отыруа рсат алуа Сарта арарыма жріп кеткенде, осы Берке мойнына брша салып «У, алла, бар болса Сартаты арарыма жеткізбей ал!» деп кзінен жасы соралап, нр татпай, екі кн бойы дайдан тілейді. Сарта слтан жол стінде іш ауруа шырап, аза табады. Сартаа келген дай жіберген ажал ма, лде Беркені тапсыруымен слтанды кзетіп бара жатан кісілерді біреуіні берген уы ма, бны да осы кнге дейін білген жан жо…

білайыр миыынан клді. Жайшылыта шыбын лімі рлы крмейтін лгі бір ара азаа айтылма лім кімі миынан шыпай ойанына клді. «Жошы рпаына адам тадыры ашан хан шеше алмас жмба болан? Жо, бір ана Жошы рпаы емес, бір ке, бір шешеден туан слтандар да бірін-бірі бауыздап жатпайтын ба еді?»

И, Берке хан болды… Ал бір мы екі жз алпыс алтыншы жылы Берке дние салысыменен Алтын Орда таы айтадан Батуханны рпаына айтан. Біра Бату рпаы Алтын Ордаа жеті атасынан асып хан бола алмады. Бір мы екі жз тосан бесінші жылдан бір мы ш жз он екінші жыла дейін тата отыран Тотаудан кейін Батуды немересі, Аюханнан туан збек хан лгеннен со Алтын Орда таына збекті баласы Жнібек отырды. Осы з Жнібек ханды араы тнде туан баласы Бердібек з олынан бауыздап, хан таына жетті. Біра Бердібек р кесін лтіріп ана оймады. Алтын Орда таынан дметер деп, бір жазда ат жалын тартып мінер аа-інісін тегіс лтірді. Абат елді ала айран етті. йтсе де меншіктенген алтын та оан да тты болмады. Таа отыранына екі жыл тер-тпестен, астасан туыстары оны зін бауыздап лтірді. Халы арасына тарап кеткен «Нар мойны кесілген, Бердібек хан лген кез» деген мтелді аысы содан. Міне, осы Бердібек ханны луімен бірге Бату рпаыны Алтын Ордаа хан болуы да біткен.

білайыр осы оиаларды біраз ойлап отырды да, орнынан трегеліп терезе алдына барды. Біра бірінен со бірі тізбектелген ауыр ойлар, соынан ерген жетім кшіктей, алмай ойды.

«Алтын Орда хандыына талас Батухан рпатарыны арасында біткенмен, Жошыны зге балаларыны рім-бтатарыны ішінде бітті ме?» Дшті ыпша ханы таы да ауыр крсінді.

«Жошыдан ыры л, он жеті ыз туан екен. райсысы бір лыс, тте ауыз бірліктері болмады. Алтын Орда ханы боламыз деп ыры пыша боп ырылысты ой брі. Соны ішінде тек Бату рпаы ана стем болып келді. Егерде Жошыны лкен баласы Орда Батудай азулы жаратыланда ккек ні баса трде айтылар еді. йткенмен Орда рпаыны бозкпе боланы теріс тимеді. Міне енді, Бердібек смны анды олы арылы Бату рпаынан ба сы шып еді, Алтын Орда згемізге алан жо па?

Рас, Алтын Ордадаы Сайбан рпаы кешірек хан бола бастады. Ал, Жошыны он шінші баласы Тоай Темір рпаы бесінші буынында, Аса Темір крегенмен алысып ткен Орыс ханны кезінен-а бауыр басты.

Игілікті ерте-кеші жо, тек арты айырлы болсын.

білайыр абаы арс жабылып кетті. Оны слу мртты аайра трінде бір орасан обалжу сезілді. Ханны бйтіп жан-жаына рке арап, кіл кйіні згере алуыны аужайы кп еді.

ос олы ызыл ана бояланына арамай, он жеті жасар білайырды азулы тілектестері Дшті ыпшаа хан етіп а кигізге ктерді. Ба сы басына онып, а тйені арны жарылды. Біра адамны баы ктерілген сайын, жауы да кбейеді. Бан Жошыны зге рпатарыны арасындаы ккіректерін ежелден жегідей жеп келе жатан ба кндестік, ел билеуліктен туан талас кеселдерінен баса бтен де себептер осылан.