Заговоренный меч (на каз.яз.)

Біз гіме етіп отыран бір мы трт жз елу алтыншы жылы осы талас жара тіреліп тасыалы тран зендей шеберіне бден жеткен кезі еді. білайырды сескенетін жауы екеу: бірі — Орыс ханнан туан йыршы ханны баласы Бара лы Жнібек пен оны ш аталас туысы Керей. Екіншісі зіні аталасы Мамдек ханнан туан Ходжа Мхамед ханны баласы Аба. Бл да р слтан емес, Алтын Орда мен А Ордаа ие болан хан тымдары. сіресе Орыс ханны рпатары ауіпті. Жнібек пен Керейді р здері ана емес, арттарында райсысы бір тменге олбасшы бола алар асырды блтірігіндей сегізден лдары тр. сіресе жас болса да Жнібекті лы асымны, Керейді баласы Брындыты ая алыстары блек. Блары да ештее емес, Жнібек пен Керейден сескенер баса да аупі бар. Кк Орда тірегі, білайырды о олы ыпша болса, Жнібек пен Керейді сйенері Арын. Арын жрген жерде оырат, Найман, Керей, Уа, Тараты да зегілесе кетеді.

Ал, аиатына келсек жанжал тбі ріде жатыр. Бл мезгіл сонау Соды жері мен Еділ зеніні жаасына дейін лы Дшті ыпша даласын жайлаан тркі тымдас елдерді екіге бліне бастаан шаы еді. Шаруашылыына арай, Мауреннахр деп аталатын Жейхн[5] мен Сейхн[6] дарияларыны ортасында тратын тркі руларыны кбі Кншыыс — Отстігіндегі, тбі кшпелі ирандытар, зі трізді егіншілікпен шылданан отырышы Соды елімен ауымдасып, збек халыны іргесін алай бастаан. Ал Сейхн дарияны орта шенінен тмен арай сонау Еділ, Жайыты ары бетіне дейін кшіп жрген тркі тымдас рулар зі трізді мал баатын, Жетісу бойындаы кне заманнан келе жат- ан йсін, Дулат, Жалайыр, алы трізді кптеген салты мен дстрі бір рулармен бірігіп, аза деген ел болса деп талпынан-ды. Осы кездегі бкіл Дшті ыпшаты ханы білайыр з ордасын аза даласына тіксе де, жаулап алан жерлері сол Мауреннахр, Соды, орасан жаы боландытан кілін кбіне осы тса аударан. Солардан ыз алып, Орда салтын да кбіне Мауреннахр еліні дет-рпына арай кшіре бастаан.

арамаындаы кшпелі елдерге алым-салыты кп салып, оны тек бтен жртты шабатын скерге жмсап, халыты кйін нашарлатып жіберген. Жне зі Дшті ыпшаты даласынан крі Мауреннахр шаарларыны бірін хан Ордасы етуді дрыс крген. Бны брі кшпелі Дшті ыпшаты асау жыл- ы трізді, арда руларын ханнан шошытуа айналан. зіні шаруашылыын, дстрін, салт-рпын, брін тбі Мауреннахр трын еліні дегеніне арай айналдырысы келетінін сезген Дшті ыпша тайпалары енді білайырдан іргесін рі салуды ойлаан. Осы тілекті туын ктерген басты адам — Жнібек слтан. рине, Жнібекті бл ылыы білайыра намайтын. Орыс ханны рпатарыны ел арасын былай обалжыта бастауы тек здері хан болылары келуден деп ана тсінетін Дшті ыпша міршісі алдымен Жнібекті ртуды кксеген. Ал бл ккейкесті арманны тбі халыта жатанын ол аармаан. Халыа тек импрам[7] деп арайтын білайыр, сонау апай тс, жнді бала батырларды артында рулары барын, ал ел деген маына осы руларда екенін есепке алмайтын. Ханны ымы бойынша бл импрамдарды слтандар басарады. Тек сол слтандармен тіл тапса боланы. Сондытан білайыр Орда маына азаты аптаай, Брібай, араожа секілді ерлігі шін р ру аттарын ран ып ктерген аал батырлардан крі, зі трізді, дулеті шалыан слтан, мір, хакімдерді жинайтын.

білайырды ойынша осылармен тіл тапса, боланы. Ал, тіл табу шін хан андай тсіл олданса да, Жнібек пен Керей кнбей-а ойан. Бл слтандар кннен-кнге араларын ханнан алыстатып бара жатан. Арын мен ыпшаты да азір екі блінуіні тп себебі де осы екеуіні хан Ордасына деген ала кздігінен туан.

Ел билеу! Бл — мансапор жанны лы тілегі. Кенет білайырды есіне Шыысты ел билеу жнінде балаларына айтыпты-мыс деген аидасы тсті. лы хан жаулап алан жерін трт лыса бліп, трт баласына беріпті. Сол мжілісте кесінен сиет естігісі келген лкен лы Жошы: «лы мртебелі, лем міршісі, хан андай болу керек?» — деп срапты. Шыыс: «Хан халыны кілін табу шін аылды, ал халы оны кілін табу шін таымды болуы керек», — деп жауап беріпті.

Шыысты екінші баласы Жаатай: «Ханды айткенде халы сыйлайды?» — деп срапты. Шыысхан: «Халы сыйласын десе таынан тспе», — деп жауап беріпті.

Шыысханны шінші баласы гедей: «Хан айткенде таынан тспейді?» — деп срапты. Шыысхан: «Маына зінен аылы тмен, біра лы зіндей адамдарды жинай білсе, сол хан таында за отырады», — деп жауап беріпті.

Шыысты тртінші баласы Тле: «андай хан абыройлы болады?» — деп срапты. Шыысхан: «Ойынан шыпаан туан баласын да бауыздай алар хан рашанда абыройлы болады», — деп жауап береді.

Шыысханны осы трт аылын алан трт баласы ле-лгенше абыройлы хан болып тіпті-міс.