Заговоренный меч (на каз.яз.)

Шыысхан лісімен лем ожасыны трт лыны арасында жанжал басталан. Жанжал Шыыс ордасы — арарым лы таын кім иеленедіден шыды да, аяы лыс арасындаы жер, ата, ба тартысына айналады. Жошы мен Тле рпаы бір жа, гедей мен Жаатай рпаы екінші жа. Шыысхан лгеннен кейін арарым таына гедей отырады. гедейден кейін лы хан оны баласы Кйік болады. Кйіктен кейін Жошыны екінші лы — Алтын Орданы алашы ханы, ататы Батуды арасында азатар Мке деп атап кеткен, Тлені лкен баласы Мегу арарыма хан сайланады. Мкені хан сайларда, здеріні кшіні жетпейтінін білген гедей мен Жаатайды балалары толып жатан сылтау тауып, лы рылтайа келмей алады.

Тек бір жыл ткеннен кейін, Мкені ызбарынан сескеніп, гедей, Жаатайдан тараан бір топ слтандар хан таына тты болсын айталы келеді. Хан оларды лкен ошаметпен арсы алады, атаат крсетеді, біра тбінде мені рпатарыммен хан таына таласатын осылар болар деп, барлыын бір тнде ырызып тастайды.

Бір мы ш жз ыры екінші жылы Батуды рпаы Алтын Орданы іслм дініне баындыран збек хан лді. Содан кейін Дшті ыпша жеріндегі осы ханны атымен атала бастаан збек ордасыны таына бір мы трт жз жиырма жетінші жылы білайыр ие болды. Бл Жошыны бесінші лы Сайбаннан тараан Дулет-Шайхы слтанны баласы. азір оны Мке жолы деп отыраны жоары айтылан Мке ханны анды оиасы. Расында да бл анды оиа Шыыс рпатарына белгілі сара жола айналан.

білайыр теріс брылып тсті. «Мкеден кейін де бл анды жанжал ршелене тскен жо па еді? И, сйтті ой».

Мке лгеннен кейін Шыыстан туан трт л рпаы трт дара болып кетеді. «Талас тек Шыыстан туан трт л рпатарыны арасында болып ойды ма? Жошыдан туан балаларыны арасыны зі де сан алуан анды оиалара айналан жо па?» білайыр ауыр крсінді. «И, Шыысханнан кейін бкіл лемге аты шыан Жошыны лы Батухан мен Тлені балалары былай мен лау болды…

Батухан мен лау бірігіп, гедей мен Жаатайды рпатарына арсы шыты. Біра здеріні арасы немен бітті? Екі ошарды басы бір азана сыя ма? Егер лем тоты болса, бл екеуі ккжал асырлар еді ой, таласпай-тартыспай ос арлан алай исын орталарындаы жылы-жмса баланды? Тбі екеуіні жолы екі блінуге тура келді емес пе…»

білайыр таы крсінді. Кенет оны кз алдында, дл бгінгідей, сонау бір бабалар жыр ылан анды оиалар елестей жнелді.

Бір мы екі жз отыз бесінші жылы, яни Мешін жылы, арарыма баынышты елге жар салып гедей бкіл Шыыс рпаын жиды. Осы рылтайда бкіл Батысты жаулап алу мселесі шешілді.

Міне, Батыса арай лек-лек боп монол скері аттанып бара жатыр. Бны елу жылды жаугершілік мірінде жеілуді білмеген Сбітай баадур мен жиырма сегіз жасар Батухан басарып келеді… Бларды мінгендері ккір-шкір тай-тя емес, он кн желіске шыдай алар аласа бойлы, топа жалды, ша йрыты, кіле сайглік шабысты жылы. стерінде сауытты, жалпа бет, сыыр кз ноян, баадурлар. Аттарына да тізелеріне дейін сауыт жабылан. Екі жаында жебеге толан екі-ш орамса, белдерінде исы жзді ылыш пен зын сапты айбалта, амал бзатын тас атыштарды сйреу шін ер асына байлап алан жуандыы білектей ыл аран. райсысында кем дегенде екі садатан. Кейбір крікті киінгендерді таымдарында бір жа шы пышатай ткір найза. Жеберлеріні шы екі жзді анжардай ткір, сйір. Ысылдап келіп адалса, егер тні тастан жаралмаса, ар жаынан бір-а тері ха. Белге байланан орамсалар, аза батырларыныкіндей емес, талдан иіп тоылан. Жауынгерлеріні басына киген темір, ола дулыалары анадайдан кнге шаылысып жар-жр етеді.

Лек-лек боп, борт-борт желген алы осынны будататан шаы алыстан жер бетінен ктерілген блт трізді.

Батысты алуа бл жолы аттанан скер ш жз мы! ш лек ол! Айбарлы да, ссты да! Кім, оан шыдай алар! И, шыдай алан жо.

Сол бір жыл кн ттылан бір мы екі жз отыз алтыншы жылы еді ой. Батухан бастаан алы ол жазды ая кезінде Еділ бойындаы бларларды астанасын алды. ш жылды ішінде Бату скері Рязань, Владимир, Суздаль, Киевті шауып Батыса жол ашылды. ан судай аты. Жанан ала, жылаан бала. «Шыысхан!», «Батухан!», «Сбітай баадур!» аттары лемді тршіктірді. Бату скеріні алдында Европа мемлекеттеріні бай лкелері алды. Монолды атангер тапал жылысыны тяы енді Польша, чехтар мен мадиярларды жерін басты. Алдарынан Адриат теізіні жаасын жайлаан таы славян елдері крінді.

Батухан ол аралара да жетер ме еді, айтер еді, дл осы кезде яни бір мы екі жз ыры бірінші, Доыз жылы лы хан гедей лді деген хабар келді. Бату кейін айтты. Бтен елдерді алу уанышынан арарымдаы Шыыс таына кімні отыру аупі кшті болды.

лы таа Кйік отырды. Енді біріне-бірі ас ос бріні арасы алыстай берді. Бірі «лы Орданы ханымын» деп ккірек крсеткісі келсе, екіншісі туы аспанда желбіреген Алтын Орданы айбынын алдынан кес-кестей тартты. Батухан Кйікті бйрытарын жалпы тыдаанмен, кейде сылтау тауып орындамай оюды да шыаран.

Бндай жадайда ш жыл шыдаан Кйік тртінші жылы алы осынмен Тарбаатай тауынан тсіп, Алтын Ордаа арай бет алан. Осындай жанжалды ктіп отыран Бату да су жректік крсетпеген.

Еділ зеніні саасындаы Алтын Орда астанасы Сарай аласынан «Сары- арадаы елімді кремін» деген сылтаумен он тмен олмен Кйікке арсы жрген.