Жар кахання [Апавяданні пра жанчын]

Белеет парус одинокий
В тумане моря голубом!..
Что ищет он в стране далекой?
Что кинул он в краю родном?..

Играют волны — ветер свищет,

И мачта гнется и скрипит...
Увы — он счастия не ищет
И не от счастия бежит!

Под ним струя светлей лазури,

Над ним луч солнца золотой...
А он, мятежный, просит бури,
Как будто в бурях есть покой! —

Цудоўна, Алесь?

— Хоць гэты верш Лермантаў напісаў не на беразе Чорнага мора, a Фінскага заліва, але ён, як ты кажаш, цудоўны летуценнасцю, таямнічасцю i смуткам, — адказаў я.

— А я лічыла: Лермантаў напісаў гэтыя радкі на поўдні i пра паўднёвае мора.

— Не. Ён напісаў гэты твор на пачатку трыццатых гадоў таго стагоддзя, калі пераехаў у Пецярбург. Верш пры яго жыцці не публікаваўся, але яго ведалі, любілі i ў рукапісе.

— А ты будзеш пісаць вершы на беразе Чорнага мора, — зноў замарыла яна, — я ж буду цябе натхняць i апекаваць. Ты таксама напішаш шэдэўры. Хочаш, я ахвярую сабой дзеля тваёй славы?

— Ды не, Іста. Што да цябе, я хачу, каб ажыццявілася твая мара, каб ты, як кажаш, жыла ўзнёсла, была шчаслівая. Што да мяне, дык я доўга на чужыне не вытрываю. Я — сын вёскі, не змагу без нашых лясоў, лугоў, поля i без роднай мовы. Мы з табой будзем найперш ездзіць у маю вёску. Ты будзеш з маімі сёстрамі грэбці сена, жаць, хадзіць у ягады i з песнямі вяртацца дадому. Хочаш? Вясковай працы i вясковай рамантыкі?

— Я, Алеська, зусім слабая фізічна.

— Ад працы, свежага паветра i малака хутка амацуешся. А заадно ў жыцці падгледзіш, створыш для сябе ідэал сучаснай жанчыны-сялянкі. Калі не ідэал, дык вобраз. I ён будзе больш праўдзівы, чым у Арловай.

— Ты жартуеш?

— Не. У нашай вёсцы жывуць вельмі цікавыя людзі, у тым ліку i жанчыны. Ды сапраўднай артыстцы трэба не паўтараць кагосьці, а шукаць сваё.

— Разумею, — ціха прамовіла. — Ты хочаш, каб я стала зусім зямная.

— Але ж i летуценніца Наташа Растова рана-позна стала зямной жонкай i маці. Жанчынай.

— Многія, наколькі ведаю, якраз за гэта папікалі Талстога: ён разбурыў жаночы ідэал.

— Ён не столькі разбурыў ідэал, колькі быў праўдзівы.

— Што пераўтварыў Наташу Растову са шчырай, высакароднай дзяўчынкі ў курыцу-квахтуху?

— A ці варта, Іста, так ацэньваць яе? За тое, што яна шчыра i высакародна прысвяціла сябе дому, мужу i дзецям? Урэшце, Радзіме?

— З табой мне лёгка i цяжка заадно, — уздыхнула яна.

У горад мы вярталіся позна i вярталіся ўжо іначай — не седзячы адно супраць аднаго, як ехалі сюды, а прымасціўшыся поплеч. Іста паклала лёгкую галаву мне на плячук, а яе беленькія халаднаватыя рукі былі ў маіх цёплых руках. На нас не маглі не зважаць пасажыры, той-сёй, здаецца, дакараў позіркам («Ну й моладзь пайшла! Зусім не тая, якімі былі мы ў грамадзянскую, у першыя гады індустрыялізацыі ці ў камсамольскія будоўлі!»), але мы з Істай ні на кога не зважалі, былі ўзнёслыя i шчаслівыя.

Калі пад'язджалі да вячэрняга пахмурнага горада, Іста зноў трошкі закапрызіла:

— Я не хачу ўжо дадому.

— А строгая мама? — усміхнуўся я.

— Я ж ужо не дзяўчынка, каб слухаць i баяцца яе. Я хачу яшчэ пабыць з табой.

— Мы паходзім па горадзе.

— Я не хачу хадзіць. Я стамілася.

Калі мы выйшлі на прывакзальную плошчу, яна не запрасіла мяне дадому, я тым больш не мог параіць зайсці да мяне: мог пакрыўдзіць яе i выклікаць недавер. Запрасіў ужо крыху пазней, калі Іста прызналася, што маці забараняе ёй прыводзіць дадому сяброў i што яна яшчэ не сказала бацькам, што ў яе ўжо ёсць я. Што да майго запрашэння, дык Іста з ахвотай згадзілася зазірнуць да мяне.

Нейкі час, можа, з месяц, мы, позна затрымліваючыся ў маім кутку ўдваіх, чыталі, гаманілі пра самае рознае, нямала туліліся i цалаваліся, але не пераходзілі забароненай мяжы. Пазней нашы пачуцці i ўзбуджэнне перахліснулі розум i развагу. У адзін позні вечар, калі запалымнелая Іста як ніколі аддана зашаптала: «Я ўся-ўся твая...», здарылася тое, што не магло не выйсці паміж закаханымі маладымі. Пасля гэтага Іста пачала часта заставацца ў мяне нанач, але дома гаварыла, што была ў сяброўкі. Падман хутка выявіўся; пільная маці змусіла дачку расказаць пра ўсё, адразу ж павяла яе да ўрача, а той ашаламіў яе: віншую, хутка вы будзеце бабуляй.

Ісцін дом перапоўніўся ад папрокаў i слёз; маці, не бачачы i не ведаючы мяне, абрынула знявагі i праклёны; Іста, не могучы абараніцца, урэшце прыхапіла тое-сёе з адзення, грукнула дзвярыма i перайшла жыць да мяне. Мы з ёй рашылі: калі яе бацькі не прымуць мяне як зяця, не згодзяцца з'яднаць нас як мужа i жонку, мы будзем ладзіць сваю сям'ю, свой дабрабыт самі — праўда, не на беразе вялікага i прыгожага Чорнага мора i не ў вёсцы, а тут, у невялікай маёй мінскай каморцы. Мы дамовіліся: Іста пакуль што будзе вучыцца, а я пайду працаваць.