ЖЫЦЬЦЁ РАЗЗБРОЕНАГА ЧАЛАВЕКА

Я выйшаў ад яе праз паўгадзіны, адчуваючы насычанасьць і супакой ува ўсім целе. Пасьля амаль сямі месяцаў эратычнага посту я першы раз быў зь дзяўчынаю. Але меў да сябе агіду. Адчуваў, што зрабіў прыкры ўчынак. Не таму, што выкарыстаў бедную дзяўчыну, бо зразумеў, што яна займаецца прастытуцыяй. Але таму, што здрадзіў сябру-вязьню, бо нічога не сказаў Марысі пра яе бацьку.

Калі выходзіў ад яе, яна спытала:

— Прыйдзеце яшчэ?

— Магчыма… калі буду ў гэтым раёне.

Але ведаў, што не прыйду. Цяпер, спагнаўшы эратычны шал, я быў найбольш уражаны тою акалічнасьцю, што дзяўчына трымалася як дасьведчаная прастытутка, якая хоча спадабацца добраму госьцю. Калі ж пасьля яна нацягнула сукенку, падалася мне прыніжанай і няшчаснай. У яе быў бедны твар, трывожны погляд істоты, змучанай жыцьцём. Я хацеў даць ёй яшчэ грошай, але пабаяўся, што будзе гэта падазрона. Бо ж ніколі яе да гэтага ня бачыў, а пытаючыся пра яе, называў імя дзяўчыны.

Я пайшоў у добрую сталоўку. Толькі цяпер наеўся ўволю. Але пачуваўся нязграбным і сонным. Да таго ж учора ў турме я ўзьняўся вельмі рана. З Рэванскім я сядзеў дапазна, дапамагаючы яму пакаваць рэчы. Пасьля дрэнна спаў уночы і рана абудзіўся. Сёньняшні дзень быў таксама насычаны хаджэньнем на горадзе. Я адчуваў, што гатовы заснуць нават стоячы. Можа таму падумалася, што ў турме я праводзіў на ложку па дванаццаць гадзін штодня — ад пакладаньня спаць да пабудкі раніцай. І сон там быў адзінымі ўцёкамі ад сумнай рэчаіснасьці. Толькі а пятай я прыйшоў дадому. Я адразу паклаўся і моцна заснуў. Я прачнуўся ў цемры і не адразу зарыентаваўся, дзе я. Мне падалося, што я чую Даната, які прамаўляе пацеры. Уражаньне было такое моцнае, што нават ня рухаўся, каб яму не перашкодзіць. Праз імгненьне зразумеў, дзе я. І тады ўдарыла мяне думка: «Што я нарабіў! Гэта ж подласьць! Я пайшоў да дзяцей няшчаснага чалавека, суседа па турме, каб навучыць іх, як яму дапамагчы, а замест гэтага выкарыстаў яго дачку як звычайную прастытутку. Я не сказаў ёй нічога пра бацьку. Баязьліва ўцёк. Але ж я паабяцаў яму, што выканаю гэта абавязкова. Я запэўніў, што ён хутка будзе мець вестку». Мне падаецца, што чую яго голас, які, аддаючы мяне пад Божую апеку, робіць за мною знак крыжа. Я бачу сьлёзы на яго твары. Усхопліваюся ў роспачы з ложка. Пасьля зноў кладуся. Намагаюся супакоіцца. У бібліятэку точыцца сьвятло з вуліцы. На сьценах бялеюць твары на партрэтах. Іх вочы заўсёды цікуюць за мною. Можа, зьедліва абгаворваюць мяне… Увесь час я думаю пра Даната. Ён падаваўся дзіваком. Вязьні кпілі зь яго. Я не перашкаджаў яму ні ў чым. Нават дапамагаў. Але адчуваў, што яму прыкра, бо я абыякавы да рэлігіі. Некалі ён сказаў: «Вы лічыце, што калі існуе на сьвеце зло, то Бог у гэтым вінаваты, бо дапускае яго існаваньне. Але Бог даў нам усім вольную волю і таму не перамагае зла. Гэта наша справа. Таму нам самім трэба перамагаць зло любоўю. І ня думайце, што калі зло перамагае, то гэта яго трыюмф. Гэта толькі часовая параза дабра». У мяне было шмат аргумэнтаў супраць яго высноваў, але не было іх супраць яго веры. Яго не зламалі ўсялякія няшчасьці. І таму ён заўсёды маральна перамагаў… нават у бядзе. А ў мяне? Толькі заняпад…

Я ўзьняўся з ложка адпачылы і дужы, але прыніжаны ва уласных пачуцьцях. Я пагарджаў некалі абыякавымі да чужой бяды буржуямі. Цяпер адчуваў сябе такім самым эгаістам, як яны. Я ня ганіў сябе за злачынствы, выпіўкі, бязмэтавасьць жыцьця. Я ўважаў, што гэткі мой лёс, бо прагнуў жа жыць інакш. Але я ня мог перанесьці няспраўджанага даверу да мяне і ўмольнай просьбы чалавека, які гінуў у турме. Ён верыў мне, быў перакананы, што я яму дапамагу, маліўся за мяне. Я ж піхнуў яго яшчэ глыбей у няшчасьце. Бо ён жа цяпер чакае, што дзякуючы маёй дапамозе дзеці прыйдуць да яго.

Я шыбую вуліцамі. Дзявятая вечара. У галаве мітусяцца думкі і складаюцца ў нейкі плян дзеяньняў, крыху хаатычны, але я ведаю, чаго я хачу. Уваходжу ў двор дому, у якім я быў сёньня апоўдні. Іду сходамі ўверх. У сенцах цёмна. Намацваю далонямі дзьверы ў Данатаву кватэру. Грукаю, але адказу няма. Шукаю клямку. Ззаду адчыняюцца дзьверы кватэры насупраць. Пры слабым сьвятле кухоннай лямпы пазнаю твар кабеты, якая прала бялізну.

— Вы да каго?

— Хачу бачыць Марысю.

— А, вы тут сёньня былі. Цяпер яе няма. Яна заўсёды сыходзіць увечары.

На імгненьне задумваецца, пасьля кажа цішэй, пасоўваючыся да мяне:

— Тут ёсьць іншая. Трохі старэйшая, але файная дзяўчына. Магу вас завесьці.

— Не, дзякую. Я хачу якраз Марысю.

— Любіце маладых. Ідзіце тады на завулак вуліцы Садовай. Бо па самой Садовай ходзяць кантрольныя[36] дзяўчаты. А яна «вытыха». Магчыма, яна будзе на вуліцы Кветкавай альбо на Шапэна. Магчыма, на Базыльянскай.

— Вялікі вам дзякуй. Прабачце за непакой.

— А нічога. Я так, па-суседзку. А Марыська добрая дзяўчынка, але дурная. Такая магла б у золаце хадзіць, а яна ня ўмее. Марнуецца толькі.