ЖЫЦЬЦЁ РАЗЗБРОЕНАГА ЧАЛАВЕКА

Стары адышоў. Чарга, у якой я стаяў, паволі пасоўвалася. Мяне падбурвала пакінуць яе, але не хацеў прыйсьці ў цукерню заўчасна, бо выявіў бы гэтым сваё нецярпеньне. Нарэшце дасягнуў акенца і пачуў добра вядомыя мне словы: «Пакуль нічога для вас няма». Гэтае «пакуль» доўжылася шмат тыдняў. Наогул, рэдка здаралася, каб нехта з чаргі атрымліваў працу. На такога шчасьліўца паглядалі з зайздрасьцю. Найчасьцей атрымлівалі працу спэцыялісты: сталяры, цесьляры, муляры, бляхары, шаўцы, сьлесары. Нават летам, калі ішлі будаўнічыя работы, толькі нязначная частка зарэгістраваных мужчын атрымлівала працу. Кабеты лягчэй знаходзілі занятак — як хатняя абслуга, гатэльная ці рэстаранная. Былі таксама запатрабаваныя нешматлікімі віленскімі фабрыкамі, можа таму, што жанчынам плоцяць менш, чым мужчынам. Некалькі разоў я прасіў чыноўнікаў, каб далі мне якую-небудзь працу, нават найменш аплатную. Я пагаджаўся працаваць як фізычны работнік, кур’ер ці падмятальшчык вуліц. Але калі зьяўлялася нейкая прапанова, на яе было шмат кандыдатаў, якія чакалі даўжэй за мяне.

Я сьпехам падаўся ў цукерню «Чырвоны Штрал». Яна была побач. Баяўся, што спазьнюся. Заўважыў, аднак, з вуліцы, празь вялізную вітрынную шыбу, старога, што сядзеў у глыбі й чытаў нейкае выданьне. Я ўвайшоў у цукерню. «Дзядок» ня быў вельмі стары. Напэўна, меў ня больш за 55 год. У валасах ня меў і сьледу сівізны. Толькі глыбокія і шматлікія зморшчыны старылі твар. Затое вочы былі маладыя, жвавыя, вясёлыя і выглядалі зь сеціва маршчын, як гарэзьлівыя дзеці.

— Сядайце! — паказаў мне далоньню на крэсла па другім баку століка.

Адразу ж паклікаў афіцыянта і замовіў гарбату з цытрынаю і канапкі з шынкаю. Потым зьвярнуўся да мяне:

— Ці маеце вы шмат вольнага часу?

— Колькі хочаце. У мяне няма ніякай работы, і я ня ведаю, калі нешта знайду.

— Тады ня будзем сьпяшацца. На двары сьпякота, а тут халодна, прыемна. Гэта галоўная вартасьць гэтай рэстарацыі. Зірніце на тых, хто сядзіць побач! Вы арыентуецеся, якога гатунку людзі тут зьбіраюцца?

Цукерня была невялікая. За столікамі сядзелі мужчыны ў сярэднім і сталым веку. Размаўлялі прыглушанымі галасамі ці шэптам. Праглядалі нейкія паперы. Твары ўсіх мелі напружаны, пільны выраз.

— Падаецца, — сказаў я, — што гэта людзі, якія прыходзяць сюды не адпачываць і выпіць нечага, але каб абмеркаваць нейкія справы.

— Правільна, — пасьміхнуўся дзядок і сьцьвярджальна хітнуў галавою. — Людзі, як зьвяры, маюць свае ўлюблёныя месцы: дзе яны жыруюць, хаваюцца або палююць. Тут зьбіраюцца пераважна спэкулянты. Тут пачынаюцца ці канчаюцца часам вельмі значныя гандлёвыя ці біржавыя афэры. Тут можна прадаць і купіць амаль усё: дыямэнты, валюту, нават фальшывыя грошы. Тут, за столікамі, пераходзяць з рук у рукі мільённыя капіталы. Тут людзі багацеюць, а часам банкрутуюць на працягу гадзін ці колькіх хвілін.

Кутнія дзьверы цукерні адчыніліся, і ўвайшла стройная, прыгожая смуглая брунэтка. За ёю сьпяшаўся паджылы, мажны, лысаваты мужчына. Я адразу пазнаў у іх пару, якая была ў сталовым пакоі дома, зь якога я скраў адзежу і гадзіньнік. Дзядок таксама завярнуў на іх увагу.

— Бачыце тую кабету, якая ўвайшла ў цукерню? Гэта таксама тавар, але ўжо куплены. Мяркую, што можа быць перапрададзены. Яна была дачкою зьбяднелай абшарніцкай сям’і. Бацькі яе нарабілі пазыкаў і знаходзіліся на мяжы згаленьня. У гэты час завітаў да іх пасланец лёсу, у выглядзе таго лысаватага мужыка, добра забясьпечанага грашыма. Ён упарадкаваў іх маёмасныя справы і атрымаў за гэта прывабную жанчыну.

— Але ці верная яму яна? — спытаў я, маючы на думцы сцэну, якую бачыў у сталовым пакоі, калі выйшаў зь яго муж брунэткі.

— Ці верная? — пасьміхнуўся стары. — Напэўна, не заўсёды ён у гэтым зацікаўлены. Ведаю, што яна спрытная і дапамагае мужу зарабляць. Яго прафэсія — купля і продаж лесу, маёнткаў, дамоў. Зразумела, калі можна набыць гэта танна, а прадаць даражэй.

Брунэтка і яе муж селі да століка, за якім іх чакалі два старыя мужчыны, якія адрозьніваліся ад іншых прысутных у цукерні выразам твараў і ўбраньнем.

Размаўляючы зь дзядком, я піў гарбату, еў канапкі й меркаваў: якую ён мае да мяне справу? Раней ён сказаў, што аповед зойме шмат часу. Таму я не сьпяшаўся з пытаньнямі. Ён сказаў, што хоча прапанаваць мне працу. Гэта была для мяне найважнейшая рэч… Я прыйшоў да высновы, што праца будзе незвычайная, бо навошта марнаваць гэтулькі часу на папярэднія размовы. Таму я чакаў цярпліва далейшага працягу нашае размовы. Праз пэўны час дзядок пачаў распытваць у мяне пра мой матэрыяльны стан. Я сказаў, што ён вельмі кепскі, бо трэці месяц не магу знайсьці ніякай працы і ня маю нават дзе начаваць. З горыччу я адзначыў: