ЖЫЦЬЦЁ РАЗЗБРОЕНАГА ЧАЛАВЕКА

Я вярнуўся ў камэру і зноў пачаў бессэнсоўную дзённую вандроўку. Прамежак — ад дзьвярэй да акна — перамерваў гадзінамі. Пяць крокаў доўгіх альбо сем кароткіх. Трэба было ўвесь час рабіць павароты. Але хутка я прызвычаіўся да хаджэньня гэткім спосабам і не заўважаў, калі выконваў павароты. Ня раз я хадзіў так цэлымі днямі, каб забіць смутак, нечым заняцца і змучыцца, бо пасьля лепш спаць уночы. Я аслабеў ад працяглага голаду. Я разумеў, што трэба менш хадзіць, бо гэта вымагала фізычных высілкаў. Але я ня мог адмовіцца ад гэтага. Гэта быў найлепшы спосаб забыцца пра ўсё, што мяне абкружала. Падчас хаджэньня думкі звычайна зьляталі ў мінулае. Я часта прыгадваў сабе такія дэталі з даўніх падзеяў, якія звычайна заціраюцца ў памяці. Быў яшчэ адзін сродак палегчыць сваё жыцьцё, ды нават прыглушыць голад — курэньне. Але цыгарэты я вельмі ашчаджаў. Калі я быў у турме Сьледчай службы, Сабада даў мне на запас сорак цыгарэт і дзьве каробкі запалак. Я курыў паўцыгарэты і вельмі рэдка. Але яны хутка скончыліся. Я балюча адчуваў іх нястачу. А за некалькі дзён «калефактар» адчыніў кляпан у дзьвярах і спытаў, ці ёсьць у мяне грошы на дэпазіце. Я сказаў, што ёсьць, і даў яму квіток на трыста семдзесят марак, які я атрымаў з турэмнай канцылярыі. Я даведаўся, што я магу пайсьці ў кіёск на закупы. Пазьней вартаўнік адчыніў дзьверы маёй камэры і правёў мяне да крамкі, створанай на кароткі час у куце цэнтрала, дзе злучаліся два крылы корпусу і калідор, які вёў да канцылярыі. Тавары прадаваў адзін з вартаўнікоў. Я купіў кавалак мыла, тры пачкі махоркі, тры аркушы папяроснай паперы і два карабкі запалак. Выдаткаваў на гэта амаль усе мае грошы. Вельмі хацеў купіць хлеба, але адмовіўся ад гэтага, бо курэньне было для мяне справай найважнейшаю. Па вяртаньні ў камэру адразу ж вымыў рукі і твар, бо мыла ў мяне не было даўно. Выцерся хусткаю для носа, якую выпраў пазьней у вадзе, што засталася. Толькі тады я закурыў скручаную ў папяросную паперу цыгарэту з махоркі. Рэзкі дым дрэннага тытуню душыў мяне і прымушаў кашляць. Але я адчуў дзеяньне нікатыну. Цяпер жыцьцё падалося мне лягчэйшым, а голад менш дакучлівым.

Я часта думаў пра тое, што я цяпер галадаю, бо мне не стае грошай, каб штодня купляць хаця б паўфунту хлеба. А колькі раздаў грошай, дапамагаючы людзям у розных акалічнасьцях! Прыпомнілася, як Павел вывудзіў у мяне сто тысяч марак на «шлюб», хоць я сам даў яму ўперад дваццаць пяць тысяч, калі ён наракаў, што блага зарабляе. Ён здолеў нават намовіць альбо прымусіць жонку, каб дзеля дзесяці тысяч марак яна прыкінулася дзяўчынай, якая зарабляе «каханьнем». Калі б я напісаў яму ліст з просьбай прыслаць мне хаця б пяць тысяч, ён бы гэтага яўна не зрабіў. А я ж за пяць тысяч мог бы мець хлеб і курава на некалькі месяцаў. Іншых грошай, якіх я раздаў, я зусім не шкадаваў. Я з прыемнасьцю думаў пра тое, што дапамог Кольку з Раманам. А калі я зьяжджаў з Лодзі, папрасіў ранкам афіцыянта аб сьняданьні. З часу знаёмства зь ім я заўсёды сьнедаў у сваім пакоі і заўжды пакідаў для яго гасьцінец — чаявыя, большыя, чым каштаваў сам сьняданак. У дзень выезду паклаў яму пад талерку на паднос дзесяць тысяч марак. Я хацеў яму дапамагчы, бо ведаў, што гэтыя грошы вельмі яму прыдадуцца. Але ён вярнуўся ў мой пакой за некалькі хвілін і сказаў:

— Вы пакінулі пад талеркаю дзесяць тысяч.

— Так. Гэта для вас.

— Дзесяць тысяч?

— Так. Я сёньня зьяжджаю. Няхай яны пойдуць на карысьць.

Ён быў надзвычай узрушаны і сардэчна мне падзякаваў. Я цешыўся, што даў яму грошы. Але тыя, якія даў Паўлу… я хацеў бы нават зьнішчыць.

Некалькі разоў я задумваўся: каму напісаць, каб пераслалі мне якуюсь дробную суму і дапамаглі ператрываць у турме. Колька, відаць, ахвотна зрабіў бы гэта, але я ня ведаў яго адрасу. Рэванскі? Ён бы не адмовіў мне дапамагчы. Але я саромеўся напісаць яму, бо кожны мой ліст прайшоў бы праз рукі сьледчага. Паўлам я пагарджаў. Яшчэ ёсьць дзядзька. Але я сумняваўся, ці дапамог бы ён мне. Відавочна, ён паведаміў бы майму бацьку, што я ў турме. Для старога гэта была б велізарная прыкрая навіна… Давядзецца таму далей цярпець. Зрэшты, час ляціць хутка. Манатоннасьць жыцьця вязьня пазбаўляе яе фарбаў, і я не заўважаю, як мінаюць дні. Чуў, а можа нават чытаў, што мядзьведзі праводзяць усю зіму бязь ежы. Шукаюць восеньню добрую схованку-бярлог і сьпяць у ім ажно да зімы. Моцна худзеюць, але потым хутка вяртаюцца да сілы і добрай формы. Каб гэта я мог заснуць так на мноства месяцаў!

20

Нягледзячы на ўзмоцненую ізаляцыю, я ўсё лепей знаёмлюся з жыцьцём у турме. Мяне злучаюць зь ім вушы. Я здольны распазнаваць нават крокі розных наглядчыкаў, бо ведаю іх спосаб хаджэньня. А ўсялякія водгаласы, якія даносяцца з двара, калідору, верхніх галерэяў, арыентуюць мяне ў тым, што там дзеецца.