Ад гоману бароў. Аповесць пра Якуба Коласа

Інспектар паклікаў справавода Федзюка:

— Дзе ў нас ёсць вакансіі, каб можна было прызначыць Міцкевіча?

— У Лапаціне, у Бярозцах...

— Глядзі, што бліжэй.

— У Купяцічах.

Кастусь даў згоду на Купяцічы. Блізка павятовы горад — усяго якія-небудзь дзесяць вёрст, дый школьны будынак там нядрэнны. Некалі, як у Купяціцкім народным вучылішчы працавала Ганцова, ён хадзіў у госці да суседкі, браў у яе нелегальную літаратуру. Дзе цяпер Вольга?

Заняткі ў народных вучылішчах ужо скончыліся, але Кастусь пераначаваў на новым месцы, агледзеў школу. Назаўтра прыйшоў у Пінск, сустрэў Федзюка, а той кажа:

— Як добра, што цябе ўбачыў. Русецкі хоча з табою пагаварыць.

Інспектар прапанаваў месца ў трэцім Пінскім прыходскім двухкласным вучылішчы. Плата дваццаць восем рублёў у месяц, плюс адзінаццаць кватэрных. Кастусь падумаў і згадзіўся.

Цяпер можна было ехаць да воінскага начальніка і са спакойным сэрцам адпачываць лета, каб першага верасня ўключыцца ў школьную працу.

СУСТРЭЧА Ў СМОЛЬНІ

Летнім адвячоркам з мінскага цягніка на станцыі Стоўбцы сышоў сярэдняга росту русявы мужчына гадоў трыццаці. Блакітнавокі, з невялікімі светла-русымі вусікамі. Апрануты ён быў не багата, але досыць прыстойна і з густам: сівенькі гарнітур у палоску, белая кашуля, новыя чорныя чаравікі. У адной руцэ ён трымаў невялікі сакваяж, у другой — светлую накідку і саламяны капялюш.

Пасажыра ніхто не сустракаў. Ён некалькі разоў павольна прайшоўся па пероне, паглядаючы на дарогу, дзе стаялі фурманкі балаголаў. Потым у роздуме паставіў на лаўку сакваяж, палажыў накідку і капялюш, дастаў з кішэні гадзіннік.

На яго прыгожым твары з мяккімі, крыху насмешлівымі вачыма з’явілася заклапочанасць. Ён яшчэ раз зірнуў на дарогу, потым на сонца, якое садзілася за лес, выцер хусцінкай лоб, прыгладзіў валасы і звыклым рухам падкруціў рыжаватыя вусікі.

Цягнік пагрукатаў у бок Замір’я. На пероне стала ціха і бязлюдна. Пасажыр закурыў папяросу.

Вечарэла. Цёплы жнівеньскі дзень адыходзіў на спачынак. Ружовыя водбліскі пазалацілі верхавіны дрэў. 3-за драўлянай прыбудоўкі, што прытулілася да станцыйнай мураванкі, выйшаў нейкі дзядзька ў форменнай адзежы з ліхтарыкам у руках.

— Скажыце, калі ласка, ці далёка Мікалаеўшчына? — падышоў да яго пасажыр.

— Не так далёка, вёрст восем будзе,— адказаў чыгуначнік.— Але ісці на ноч гледзячы...

— Нічога, пакуль змеркне, вёрст пяць прайду... А як мне, скажыце, будзьце ласкавы, на мікалаеўскую дарогу трапіць?

— Вунь бачыце агеньчык? Гэта пераезд. Там звернеце налева. Мінуўшы вадзяны млын, трымайцеся дарогі, што вядзе ў Акінчыцы. За Акінчыцамі трэба звярнуць направа цераз Альбуць. Увогуле, трымайцеся так, каб з правай рукі ў вас быў Нёман... А, можа, лепш было б завярнуць у маю хатку — вуньдзека ля самага пераезда — і пераначаваць? А заўтра раненька фурманка надарыцца... Мікалаеўскія настаўнікі заўсёды ў Доніса Дракі, гэта значыцца ў мяне, свае куфэркі пакідаюць, калі ідуць пехатою дамоў... Вы, відаць, таксама настаўнік?

— Не, не настаўнік, але да аднаго знаёмага настаўніка еду,— адказаў пасажыр і, падзякаваўшы гаваркому дзядзьку Донісу за запрашэнне пераначаваць, падаўся ўздоўж чыгуначнай каляі туды, дзе на пераездзе віднелася будка стрэлачніка і блішчаў ліхтар.

За невялічкім азярцом, на беразе якога стаяў вадзяны млын, дарога павярнула на пясчаны ўзгорак, у малады хвойнік. Мужчына з сакваяжам у руцэ і накідкай цераз плячо ішоў хутка і лёгка: відаць было, што ён прывык хадзіць пехатою.

Вечар быў ціхі. У хвойніку пахла смалою і грыбамі. Падарожны чалавек на хвілю спыніўся і азірнуўся назад, дзе між дрэў свяціліся прывакзальныя агеньчыкі. Над возерам слаўся рэдкі туман. Нейкая незвычайная цішыня панавала навокал.

Неўзабаве хвойнік перайшоў у густы бор. Ужо надыходзіў змрок, калі сярод лесу паказаліся няясныя абрысы хат і гумнаў. Вось бліснуў адзін агеньчык, другі. Недзе рыкала карова і бляялі авечкі...

3 паўвярсты за вёскай лес справа кончыўся. Пачаўся луг, зарослы кустамі вербалозу і алешніку.

«Тут недзе павінна быць паваротка»,— прыпамінаючы размову з Донісам Дракам, падумаў падарожны. Вось яна! Вытаптаная сцяжынка збочвала ў кусты. Чалавек спыніўся, а потым смела рушыў на сцежку... Праз якую вярсту ён адчуў, што з правага боку павеяла прахалодай: там недзе Нёман! Значыцца, ідзе правільна: Мікалаеўшчына на беразе ракі. Неўзаметку кусты перайшлі ў дробналессе, а потым сцяжынку абступілі бярозы і старыя дубы.

Мужчына ішоў, высвістваючы нейкую мелодыю, пакуль сцяжынка не прывяла да балотнага ручайка. Берагі ручайка, які пабліскваў між кустоў, былі багністыя, ногі правальваліся ў гразь. Чалавек паспрабаваў абысці ручаёк, але набраў у чаравікі вады і пачаў разувацца. Вада была сцюдзёная, і прыемны халадок асвяжыў ногі.

«3 крынічкі цячэ»,— падумаў падарожны і пайшоў далей басанож. Мяккая вільготная сцяжынка вывела на грудок, укрыты верасам. Пад ногі пачалі трапляць сухое голле, хваёвыя шышкі. Чалавек прысеў на пянёк і абуўся.

Далёка ў лесе крычала, аж заходзілася сава. Пошчак ад яе крыку доўга разлягаўся ў паветры.