ANTOLOGIO

Me skribis intencite pri la « Araba mondo », nam dum la komenco dil

XIma yarcento, la kronikisti di olim, aludanta la Latinida landi, skribis pri

la « Romana mondo » e la linguala e kulturala situeso en ica domeno,

lore, tre similesis olta dil »Arabida » landi en la nuna epoko. Certe, ja

existis populala kanti e texti en regionala dialekti, ma ito existas anke

en la Araba landi cadie, tamen la komuna linguo t.e. la Mezepokal Latina

konsideresis interne ed extere kom la oficala linguo dil Romana mondo.

Me kredas ke ica situeso povabus permanar e ke nun la Angla havus

serioza konkurencanto en la moderna Latina linguo parolata en west-

Europa, sud- e mez- Amerika ed anke en regioni di nord-Amerika. Granda

25

parti de Afrika ed Azia uzus ica idiomo cadie. Regretinde, ne eventis

tale, pro quo ?

Me propozas respondo. En 1066, Guglielmus (Guillaume-William) la

Konquestero, duko di Normandia, invadis e konquestis Anglia. Lua

matrala linguo esis nord-Franca dialekto. Il impozis ica idiomo, oficale,

ad Anglia, parte por la administrerio e komplete por la literaturo. Tre

signifikanta esas la fakto ke ni posedas la texto dil Kansono di Roland,

unesma granda verko dil Franca literaturo, danke, se me memoras bone,

Oxfordana muzeo (do, en Anglia).

Ica situeso pluforteskis dum la sequanta yarcento kande Henry II

Plantagenet, rejo di Anglia e spozulo di Alienor di Aquitania, kolektigis e

tradukigis a la Franca importanta mezepokal verki (parolata rakonti

Bretoniana) iniciante talmaniere, brilanta epoko dil Franca literaturo.

Kompreneble, la kontinentala Franci pose sequis ed imitis lia insulana

frati, e la Franca linguo diveneskis autonoma. Konseque ol komencis

uzesar, anke sur la kontinento, en la administrerio. Pos nelonga tempo,

la Hispani e la Portugalani suriris la sama voyo, nam se la Franci audacis

redaktar en lia landala dialekto, ne esis motivo por ne agar simile.

En Italia, qua esabis la centro dil Romana Imperio, komprenende la

Romana ideo e sentimento permanis plu longatempe. Ma kande la Italiani

konstatis ke li esis le sola uzar ankore, omnarelate, la Latina ; dum ke

dividita en multa urbi e regioni, ofte sub stranjera dominaco, li ne plus

havis la posibleso riestablisar l’imperio ; lore anke li komencis skribar en

la populala linguo. La geniozo Dante gloriizis ol ed esis remarkinda

inicianto di la linguo Italiana.

Tale naskis e pose prosperis, izolite, la Latinida idiomi, nun minacata da

la Angla ‘patuazo’ quale la cetera lingui, pro lia divideso.

Ma sen la konquesto di Anglia da Guglielmus la Bastardo (altra nomo dil

konquestero), la situeso povabus divenar tote diferanta e la regioni

Romanal ne koncieskar frue pri lia apartaji linguala e tale mantenar,

kelke modernigita ed adaptita, la prestijoza tradicionala linguo komuna.

( Artiklo da J. Martignon en Letro Internaciona n°2/2000)

26

KAROLUS LA GRANDA (742-814) ED ORIENTO

Karolus la Granda esis kronizita kom imperiestro, sucedanto dil Romana

imperiestri, da papo Leo III en 800. Il regnis super granda parto di west-

Europa ed havis ecelanta relati kun Oriento, tateme lua kronikisto

Eginhard skribis ke : « Kun la rejo di Persia Aaron (Harun), di qua

dependis preske tota Oriento, ecepte India, la relati esis tante kordiala

ke ilca plu prizis lua favoro kam la amikeso di omna reji e princi dil

mondo ed il havis egardi ed afablaji nur por ilu. »

Por ristartigar la relati iniciita da lua patro Pepinus, triadek-e-kin yari

ante lore, Karolus irigis en 797, tri senditi al kalifo. Du de li perisis

survoye. La triesma esis Hebreo, segun-nome Isaak ; il sejornis dum quar

yari en Baghdad.

Ne parolesis pri kontratizar irga federuro, ma pri obtenar protektado por

la Orientala Kristani, dominacata dal Mohamedani, e por la pilgrimanti.

Longatempe ante la retroveno da Isaak, Harun-al-Rachid informigis la

patriarko di Yerushalayim (Ierusalem) ke, ne nur il agnoskas la

protektado dal rejo dil Franki super la Kristani di Santa Lando, ma, ke

mem il donacas la Santa Tombo ad il, kom lua propra proprietajo.

La patriarko irigis du monakuli a Roma, qui, ye la predio dil imperiestrala

entronigo, depozis solene, inter la manui di Karolus, la klefi dil Santa

Tombo e la standardo di Yerushalayim, same kam plura reliquii.

Kelka monati pose, Karolus livis Italia. Proxim la Valo di Aosta, il

rajuntesis da Persiano ed Afrikano ; la unesma venis segun impero da

Harun-al-Rachid ed il preiris Isaak. La duesma venis de Fez ; Karolus

negociis kun la emiro la interesti dil Kristani di Afrika. Kom rekompenso

di richa donacaji, Karolus sendigis frumento, oleo e vino, nam il

informesis pri la famino qua esis plago a la lando dil emiro.

Isaak rajuntis Karolus la Granda en Aachen. Il kunportis splendida

donacaji, quale devas esar, inter oli onu trovis la unesma elefanto