Бабалардын Урпагы. 3 китеп

Какчеке-чүкө оюндун пири.

Алп кара куш-алгыр куштун пири.

Коросон Ата-эмчиликтин пири.

Дулдул, желмаян-күлүктүн пири.

Ак Бугу-темирдин, намыстын пири.

Бүбү Батма-казан аяк, үй жумушунун пири.

Кара чаян- курттун пири.

Черте Баян-чегирткенин пири.

Куман Баян- кумурсканын пири.

Солтон Мерген-суурдун пири.

Жоламан-жолдун пири.

Ордо Кыз-оюндун пири.

Куланчы-аңчылыктын пири.

Жырткычтын пири-жабыр.

Көкө Теңир-асмандын пири.

Дөөтү Ата-устанын пири.

КҮЛҮКТӨР

Жылкынын күлүгү-тулпар.

Күчтүүсү-дулдул.

Уйдун күлүгү-шүүдүңкүт.

1

Чычкан (муш)

1924

1936

1948

1960

1972

1984

1996

2008

2

Уй (бахар)

1925

1937

1949

1961

1973

1985

1997

2009

3

Барс (жолборс)

1926

1938

1950

1962

1974

1986

1998

2010

4

Коён (табылган)

1927

1939

1951

1963

1975

1987

1999

2011

5

Улуу (балык) ажидаар

1928

1940

1952

1964

1976

1988

2000

2012

6

Жылан (мар)

1929

1941

1953

1965

1977

1989

2001

2013

7

Жылкы (алп)

1930

1942

1954

1966

1978

1990

2002

2014

8

Кой ( госпанд)

1931

1943

1955

1967

1979

1991

2003

2015

9

Мечин ( маймыл)

1932

1944

1956

1968

1980

1992

2004

2016

10

Тоок (кук)

1933

1945

1957

1969

1981

1993

2005

2017

11

Ит ( сак)

1934

1946

1958

1970

1982

1994

2006

2018

12

Доңуз ( кара кийик)

1935

1947

1959

1971

1983

1995

2007

2019

Төөнүн күлүгү-Желмаян.

Байыркы салтты ардактай билели.

ЖАНЫБАРЛАР КАНЧА ЖЫЛ ЖАШАЙТ.

Жарганат-20, жылкы-35, уй- 23, тыйын чычкан- 7, кой- 14, коён-9, ит- 20, пил- 80, бүркүт- 100, маймыл-40, төө-35, мышык- 35, сөөлжан-15, бугу-20, аюу-50, жолборс-50, үкү-60, төө куш-60, майда балыктар-5, осетр-70, щука-100, кирпи-10 жыл, чиркей -1-2 күн, крокодил-80- 100, шимпанзе 20, горилла-50, тоту куш- 8, кептер 13 жыл жашайт.

ЖЫЛ СҮРҮҮ

Ар бир он эки жылдан кийин мүчөл жыл болот.

Биринчи мүчөл жыл 13-жашта.

1-13

2-25

3-37

4-49

5-62 дагы ушул сыяктуу болот.

АЙ ЭСЕБИ

Кыргыз эли айларды он экиге бөлгөн

Кыргызда Орустарда

1.Жалган куран Январь Куран деп эликтин текесин айтат.

2. Чын куран Февраль

3. Бугу Март

4. Кулжа Апрель

5. Теке Май

6. Башоона Июнь

7. Аяк оона Июль

8. Тогуздун айы Августь

9. Жетинин айы Сентябрь

10. Бештин айы Октябрь

11.Үчтүн айы Ноябрь

12. Бирдин айы Декабрь

БАЙЫРКЫ ЗАМАНДАРДА

(УЛАМЫШ)

Касиеттүү ата-бабабыз өскөн Тешик Көл жайлоосу. Батыштагы тоолордон түзөңдү карай жайлоонун тентек жели закымдап согуп турат. Бул жерге токумдай эле булут пайда болсо, жаан жаап анан ачылып кетмейи бар. Ылдыйда соккон желге бетин чыбырчыктатып кош көл жатат. Көлдүн айланасында суу куштары ак чардактар кайкып учуп, суучулдуктар жээк мене закымдап канат сабайт. Эки көл жер алды аркылуу биригип, эңкейиштей агып Ийри Сууга, Ийри Суу Балгартка келип куят. Анан айтылуу буркан-шаркан түшкөн Нарын дарыясы.

Биз топ балдар сөзмөр карыяны тегеректеп отурабыз. Аксакал биздин ата-бабабыздын санжырасын жакшы билет эмеспи. Анын оозунан чыккан алтын сөздү тыңшап эле угуп тургуң келет. Узак жашка барган карыя далаты таяп калса да, ары демдүү, ары акылдуу айтканы эби менен китептин сөздөрүндөй ширелүү чыгып, уккан жанды эргитет. Биз чачыбызды тасырайта алдырган чыт курсак балдар анын оозунан чыккан кереметтүү баянды тыңшайбыз. Карыя бизди бүркүттүкүндөй көздөрү менен бир карап алды да:– Ой, жумарымбектер, шымыңар шыпырылып калмай болду, мен өткөн бабалардын санжырасын айтып берейин. Бул уламаны жигит курагымда уккан элем,-деди үнүн бир аз жайлата. Биз анын оозунан чыккан сөздөрдү тыңшоодобуз. Карыя санжырасын баштады: – Адыр менен түзөңдөрдө шамал ойноп, жылгаларда түлкү жойлоп, күн токтобой айланып, пендеге билинбей замандан заман оошту. Ошол байыркы-байыркы мурунку өткөн кылымдарда кыргыз элине, жерине кыжылдаган калмактар сес көрсөтүп үстөмдүгүн салып турду. Ошентип Алсейит ата Мүйүздүү энеге үйлөндү. Мүйүздүү эне Жамангул, Бапа деген уулдарды төрөдү. Ошол заманда Жамангул атанын Бөрү деген досу болгон. Элдин биримдигин каалаган Бөрү чечен ары өлүмдөн коркпос баатыр эле деп айтылат. Ал колго түшүп кетип он жылдай калмактарга көз каранды болгон аны менен кошо башка кыргыздар да көз каранды болуп турду. Ошол учурда калмактардын тайшысы Бөрүнүн айлына келет. Анын урматына айылда чоң той жана күрөш ойну башталды. Күрөш ойнун калмактар жогору баалашчу. Мелдешке кыргыздар тараптан Бөрү баатыр түшүп калат. Элди башкарган тайшы Бөрүгө: – Бөрү балбан, сен баатыр болсоң биздин калмак баатырын жыгып бер, жыкпасаң өмүр боюу бизде көз каранды болуп жүрөсүң, эгерде жыксаң бобул кыргыздар менен өз ата-конушуңа кете бер,– дейт.

– Акылман тайшы айткан сөзүңө турасыңбы?– дейт Бөрү баатыр.

–Турам, оозуман чыккан сөз ант,– дейт тайшы көңүлдөнө.