Беларусь. Памятное лето 1944 года (сборник)

Такая звышканспектыўнасць некалькі пераадолена ў наступным выданні. Скарэктаваная і назва: «Утварэнне і дзейнасць Інстытута гісторыі ў 30-я гг. і ў перыяд Вялікай Айчыннай вайны». Цяпер 1941–1945 гг. адведзена 3,5 старонкі. Праўда, і тут М. У. Токараў паўтарае нічым не верыфікаваную інфармацыю пра акадэміка М. М. Нікольскага, «які падтрымліваў сувязь з партызанамі» (с. 19), што пацвярджаецца хіба толькі словамі самога М. М. Нікольскага. Наконт «сувязі» трэба мець на ўвазе, што ў чэрвені 1943 г. Прэзідыум АН, СНК і ЦК КП(б)Б не мелі даных пра лёс сямі акадэмікаў, у тым ліку і пра М. М. Нікольскага [20, арк. 66]. Відавочна, што сціпласць тэксту, а адсюль і нізкая інфарматыўнасць, абумоўлены у вызначальнай ступені фарматам выдання, зададзеным рэдактарам брашуры дырэктарам інстытута М. П. Касцюком.

Гэтая «сціпласць» у пэўнай меры пераадолена ў раздзеле «Станаўленне, развіццё і дзейнасць Інстытута гісторыі. 1929–1945 гг.» (I. I. Шаўчук, с. 7–42) калектыўнай манаграфіі «Інстытут гісторыі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1929–2009 гг.)». Тут адпаведны перыяд заняў шэсць старонак. Аўтар сканцэнтраваў увагу на навуковых падзеях, што мелі месца ў савецкім тыле: больш поўна прадстаўлены асобы, што займаліся даследчыцкай працай, яе планы, вынікі, працэс аднаўлення інстытута і інш. У раздзеле толькі называюцца прозвішчы франтавікоў, партызан і падполынчыкаў, шырэй за папярэднія брашуры пададзены аднаўленчыя мерапрыемствы. Абмежаванне 1945 г. абумоўлена структурай кнігі, распрацаванай рэдакцыйным саветам. Наступная пяцігодка аднаўлення Акадэміі навук прадстаўлена ў раздзеле «Станаўленне, развіццё і дзейнасць Інстытута гісторыі. 1946–1970 гг.» (Л. П. Каян, с. 43–66).

Але тут структурна не выдзяляецца адпаведных навукова-арганізацыйных мерапрыемстваў, інфармацыя пра іх размеркавана па ўсім тэксце.

Спецыяльныя даследчыцкія намаганні па вывучэнні гісторыі інтэлігенцыі, якая аказалася на часова акупаванай тэрыторыі, сканцэнтраваў У. I. Кузьменка. Плёнам яго працы сталі некалькі манаграфій пра яе жыццё і змаганне ва ўмовах акупацыйнага рэжыму 1941–1944 гг. Вучоны не акцэнтуе увагу на акадэмічных супрацоўніках, але вялікі аб’ём яго кніг [14; 15] апавядае менавіта пра іх. Асабліва тэта тычыцца апошняга даследавання, праведзенага разам з М. У. Токаравым [17]. У значнай ступені разнастайнасць уяўленняў пра ўзнятую праблему дапаўняе серыя артыкулаў Г. У Карзенкі [13].

Разглядаючы літаратуру па гісторыі Акадэміі навук перыяду вайны, нельга не звярнуць увагу на першую ў беларускай гістарыяграфіі спробу сінтэтычнага гістарыяграфічнага і крыніцазнаўчага аналізу тэмы «Беларусь у гады Вялікай Айчыннай вайны» [7]. У. В. Здановіч самаўпэўнена дэкларуе, што ім праведзена гістарыяграфічнае вывучэнне гісторыі Беларусі у 1941–1945 гг. (крыніцазнаўчы бок кнігі некуды бясследна з тэксту знік). Заканамерна аўтар паспрабаваў не пакінуць без увагі і навуковую інтэлігенцыю. Асноўнай гістарыяграфічнай крыніцай для яго паслужылі публікацыі У. I. Кузьменкі, што пацвярджаецца бібліяграфічным спісам з 25 пазіцый (адзін артыкул у ім згаданы двойчы з рознай колькасцю старонак і праігнараваная цікавая брашура [16]). Адзначым паказальны момант: у тэксце мы выявілі толькі 17 спасылак на працы вучонага.

Згадкі і менавіта толькі згадкі пра творы У. I. Кузьменкі прысутнічаюць ва ўсіх главах, за выключэннем першых дзвюх. Яны змешчаны ў падраздзелах «3.2 Праблемы эвакуацыі на старонках выданняў» (с. 60, 62), «4.1 Даследаванні па гісторыі партызанскага руху» (с. 75, 82), «4.2 Вывучэнне гісторыі партызанскай барацьбы» (с. 87), «5.2 Ідэалагічнае супрацьстаянне на акупіраванай тэрыторыі рэспублікі ў гістарычнай літаратуры» (с. 105, 122), «6.1 Асвятленне ратных спраў айчыннымі навукоўцамі» (с. 133), «7.1 Гістарыяграфія вызвалення Беларусі» (с. 149), «7.2 Першыя аднаўленчыя работы: распрацоўка праблемы навукоўцамі» (с. 154–156). Але ж гісторыя інтэлігенцыі прысутнічае не толькі ў працах У. I. Кузьменкі, а і ў згаданых вышэй публікацыях, у калектыўных і індывідуальных манаграфіях, прысвечаных шэрагу навуковых і вышэйшых навучальных устаноў рэспублікі і інш. Фундаментальная праца, прысвечаная 80-годдзю Інстытута гісторыі, адзіная з падобнага кшталту літаратуры, прысутнічае ў бібліяграфічным спісе выключна для «упрыгожання» і «насычэння» апошняга.