Бурятские народные сказки. Бытовые

— Би гэртэ унтахагй, газаа унтахаби, — гэжэ газаа хбно-66. Тэрэ ни гэрэй дээдэ хушилта унажа, тэрэ хнд да-руулжа хээн байба. Тэрэ саашаа ябаба. Олоной зам харгыгаар ябатарнь, хнэй гэээн нэгэ абдар ханэа хэбтэбэ. Тэрээ*. ниие абаха гэжэ. байтараа, нехи купецэй хэлэпэн угэ а-иаад, абангй орхёод ябаба. Нэгэ хото газарта хрэбэ. Тэндв хред ябатараа, цхи замда хэбтэгшэ абдар ханзые нэгэ хн олоод ерээнь, тэрэ хотоной нэгэ ехэ баян хнэй гэртэ-дээрмэ орожо, ехэ юумэ абаан хулгайшан гээжэ орхипон байгаад, тэрэ хииие барижа:

— Ши хулуупан байба гээшэш, хамта хулууаи нхэде* оложо г, — гэжэ хатуу сааза да оруулба.

Мн тэндэээ хде холо газар хэсэжэ ябана. Нэгэ блгэм олон хотон айлнууд ган халуунда уагй, маша бэрхэтэжэ" байна. Тэндэ ябатараа нхн купе, цэй хэлэпэн гэ анаандав оруулаад, зн згтэ нэгэ идэр хадын байхые хараад, тэрээ-иэй хойно нэгэ жалга харагдана. Тэрэ хбн хэлэбэ:

— Би уа бэд. эрээд зэхэ байнаби. Тэндэхи улад зон бгэдэ баярлажа:

— Vha оложо угэбэлтнай, ашыень харюулхабди, — гэлдэбэ. _ Газар мадтзха зэбсэг абагты, — гэжэ олон хнтэй тэрэ хбн хадын арада ошожо, жалгын эхнндэ бэдэрхэдэнь, нэгэ зртэй гурбан томонууд уляаа модонууд ба хабтагар 'хара шулуунууд байба.

— Тэрэ шулуунуудые малтажа хобоологты, — гэбэ. Олон хун малтажа, хобоолходонь, шулуун доорооонь маша айхан гуягалаг уан гаража урдаба, таалдахагй булаг боложо, тэндэхи айлнуудта хундэтэй амитан боложо олон хоног байгаад, ябаха болобо. Тэрэ айлнууд айн мори ба хуб-саа хоол, алта мнгэ тртэйе ехые гэжэ мордуулба.

Хубуун яба ябааар, тэдэнэй гээн хэрэгсэлндые см эднжэ дууаад, морёо тураажа, ябажа шадахагуй болоходонь, нэгэ айн хрзэ, хр агсаба. Тэрэ хэеэ мн худалдажа, муу хэрэггй болоходонь, нэгэ блюугээр агсаба. Тэрэ блюу-гээ барижа ябаад. зон таархай холо газар лэсхэлэн болоод, нэгэ срэм нуурта олон нугаанай уухые зд, тэдэндэ ошожо тэрэ блюугээ шэдээд, шэнгээгээд, юушьегй хооон, набтагар хубсаатай нхи орынг анха байгша городто ерэбэ. нхн анханай танил баян наймаагаа гэгшэ купецэй гэртэ орожо, амар сайн хргэбэ.

— Сайн, сайн, — гэбэ. — Яаан нн болобо, ямар ябажа ерэбэш, — гэбэ.

Хбн хэлэбэ:

— Танай хэлээн сайн %гэндээр табан жэлдэ ябахадад, мэндэ сайхан бусажа ерэбэби.

— Хэр зэргэ олзо олобош, анханаа эхилэи мн хрэтэр ябадалаа хэлэ даа, сайн ярилдая, — гэбэ купец.

Болон ябадалаа ба брин ушарнуудаа хбн сум хэлэбэ. Купец хэлэбэ:

— Шинии гэргэн айн байна, шамайгаа олзо бэдэржэ ошо-. пои тула ехэ олзотой, зритэй ерэхэ гэжэ хлеэжэ байна. Ши болбол табан жэлдэ ябаад, нэгэшье олоон юумэгй, хахар-хай, набтархай, гуйраншан мэтэ хоопон ерэхэдэшнн шамайе гэртээшье оруулхагй, хараагаад лэ лдэхэ ёотой даа.

— Минни амган хараахагй, нэгэшье муу угэ намда хэ-лэхэгуй, — гэжэ хбун хэлэбэ.

Купец:

— Юундэ хараахагй бэ, боосолдое. Би газаа гушан тэргэ бараа асараад байнам, энээниие см табинаби, гурбан ехэ б. ай-дал гэрндтэйби, тэдэнэй нэгыень табихаби, ши тэрэ памгаяа таби. Бхы ябадалаа см хэлэхэш. Би шамтай ошолдохоби. амганайшни ша-мда зэмэ гэ эсэ хэлэбэл, хэлэпэн юумэеэ б-рин шамда гэхэби. Ябадалыешни багашье буруу дээрэ зэ-жэ, амганайшни шамайе хараагаа аа, ши амгаяа намда ал-дахаш. Эрхэ бэшэ шамайе харааха даа. Намгаяа гэхэ гыб гэжэ б хэлэ, эрхэгй алдахаш, — гэбэ. Хбн збшжэ:

— Минии амган хараахагй, рынг хэлээниие дутуу-

8ъ |

к

гй см гэхэт, — гэбэ. Тиигээд олон хндэ гэршэллээд, пец хбн хоёр тэрэ хбнэй амганай байрада ошобо

амганиинь:

— Ерэбэ гш? айн ябаба гш? — гэбэ.

— айн, айн.

Амар сайнуудаа хэлэлсээд, рынг табан жэлдэ ябаан ябадалнуудаа амгандаа хэлэнэ. Олон айлнуудаа ехэ юумэ (мори, хубсаа) абаан ба тэрээнээ гы болгооноо см ШЯ лэжэ, эгээл лэй блюу болгоооноо, у.а руу шэдээд, уаи-

да хаяжа орхионоо хэлэбэ. Тиихэдэнь амган:

— Тэрэ маша зб даа, амиды ябахада хоолоо л юун бэлэй. Хоолойн тулада унаса шадалгй яаха бэ. айн ябажа

ерэбэш даа, айн даа, — гэбэ.

Купец:,

— Ай даа, ямар айхан эхэнэр байдаг гээшэ бэ! рынг хэлээн гушан тэри*э бараа, нэгэ ехэ гэр байратаяа таанарта гд. бришье нэмэри гэхэби, — гэжэ см гэбэ.

Тэрэ хбн амгантаяа купецэй гээн байра дээрэ орожо, дутамаггй зритэй айл боложо, жарган ууан юм гэдэг.

16. ШАДАМАР ХГШЭН

Нэгэ, залуу хбн ябажа ябаад, гэрлээд, багатай. болоод байба. Хугшэниинь: "Гаража шэнэ газар хахалыш, таряалжа хоолойёо тэжээил", — гээ. Хээрэ гаража, шэнэ газар хахалжа байхадань, аизаан доро-оонь сагаан мунгэн бутаржа гараба. Ехэ мунгэ олоод, мэшээг-тэ хээд: "Энэ мунгэн шиигтэйм, хунээр хубаахамни", — гэжэ тэрэнээ мориндоо тээгээд, хубааха ху бэдэржэ ябахадань, гуу-ранша золгобр. "Энэ мунгэ газараа олооб, шиигтэймэ, хубааха ху бэдэржэ ябанаб, энээни хубаая", — гэбэ.

— Эй, нээрээшье, шиигтэймэ, хубаая, хубаая, — гэбэ тэрэнь. Хоорондоо табяад, гуураншань хубааба. ерт ехээр

абаад ла, олоон хндээ бишайхаар гэжэ захалба.

— Яахай намдаа бишайхаар гэнэш? — гэбэ.

— Тиигээ пааш бэри хэбэйб, — гээд, барни хамаад гуураншань ябашаба. Гэртээ ожиржо, хгшэндээ хэлэнэ:

— Сагаан мнгэ, ехэ мнгэ олооД шиигтэй гэжэ гууранша-тай хубаахамни гэжэ хэлээм, гууранша намда бишайхай гд, рт ехээр абаа. Яахадаа тиинэбшэ? гэхэдэм "шамда бэшэ хэбэйб гээд, барни абаад ябашоо".