Бурятские народные сказки. Бытовые

— Зай, эалуу хубуун, хаанааа хаЫаа эорнжо ябаабшн? Бухыншни туруун холын аянда ябаандал зэгдэбэл, — гэжэ тэрэ бгэн адуушан уран байба.

— Урдань хада Наран Сэсэг амгатай уугаа эм. Тэрэ амгыем хариин гурэнэй хаан буляажа абашоо эн. Тхэреэн жэл болоод, миниингээ хойнооо ерээрэйш гэжэ амгамни за-хяа бэлэй. Хаана, алишье тубидэ байыень айн лабяаагй аад, зобожо тулижа ябаналби, — гэбэ. бгэн адуушан дуугай шагнажа байанаа:

— Зай, даа! Залуу хбн, яагаашье бэрхэ газарта зори-бош. Бидэ хоёрпоо болохо хнуд тэрэ хаанай ордоной газаа гэшхээгуй юмэл. Хайшан гэжэ амгантайгаа уулзажа шада-хабши даа. Би тэрэ хаанайшни адуушан гээшэб. Харуул хай-галнуудынь хуниие туэр табидаггй агша. Тиигэбэшье нэгэ ухаан байжа болохо. Хаамнай гоё айхаи, сэсэ мэргэн хатан-тай болоо гэлсэгшэ. Тэрэл танай амган байжа магад. хэр-шэн, хонишоной гэр бараанда орожо, уйдхар гашуудалаа х-рэнэ гэжэ манай хэршэн, хонишон амгад, бэреэд хрэгшэ. Тэдэ хонишон* амгадаар танай ерэые амгандатнай тэмдэг г аа, угэжэ боломоор байна, — гэжэ анаа зобонгёор хрэбэ. "Урда хойнонь намайе з хараашьегй аад, намда анаагаа зобохо яагаашье зохнд абарн зантай убгэн бэ", — гэжэ ехэ баясана.

— бгэн баабай, холын нютагаа ябаан аянай. хндэ тиигэжэ туалалсажа зыт! Хэрбээ миниингээ хойнооо ерэг-шэ болоо аа, ерээнээ- мэдлжэ, энэ алтан бээлигээрни тэмдэг грэйш гэжэ намдаа бэлэглээ эн. Нэгэ аргыень оложо, энэ бээлиг амгандамчи дамжуулаарайт, — гэжэ хонишон хубуун бээлигээ хурганаан мулталжа, бгэидэ гэбэ.

— Залуу хбн, б анаашарха. Заал аа захяаетнай дргэжэ зэхэб, — гэжэ бгэн хэлээд, тэрэ бээлигыень юу-мэндэ боожо, бэртэлжэрхёод — зай, уулзатараа баяртай! — гээд, адуун рэгэйнго хойнооо ошобо.

Эсээн сусаан хухэ бухаяа ногоондо табижархёод, мив хби тохомоо дэрлээд унташаба.

Хаанай адууша бгэн харанхы болоодйдэ адуун рэг туугаад, отог байра тээшээ болобо. Тиигэжэ ябахадань, хаанай ордоной хашаагай газаагуур зэсхэлэнтэ айхан эхэиэр сэнгэжэ ябана хэбэртэй. Мнхи Наран Сэсэг хатан байба алтай гэжэ бгэн бодоод, алтан бээлигээ альган дээрээ эр-гээшлэн ялалзуулна. Тэрэ эхэнэр ябажа ябаанаа гэнтэ зог татан, бгэн тээшэ дулааханаар хараад:

— бгэн, яагаашье гоё бээлигтэй гээшэбта, — гэжэ дуу-гарба.

_ Хатан абган, хулисэгты намайе! Гоёшоогоо паатнаЙ, тан

да бэлэглэхэдэ яахаб? — гэбэ.

— Удоадэ болохо гу?

— Болохо, болохо, — гэбэ.

"Амиды мэндэ ябаа йаа, минии нухэр энэ уедэ эндэ узэгч дэжэшье болохо байгаа. Яагаа минии хургандаа зуужэ ябагша бээлиг шэнгиб", — гэжэ анаад, убгэндэ дутэлжэ ошомсоя роо бээлигээ таняад:

— Иимэ гоё бээлиг хаанааа абаабта? — гэжэ зрх ху "дэллэи hyp аба.]

— Холын орон нютагаа ерээн нэгэ залуу хубуунэй. Энщ бээлчгэй азэниинь байгаа аа, намтай уулззг лэ гэжэ зачла хургрэй гээ эн, — гэбэ.

— Хаана байнаб?

— Тала хээрын ногоондо хухэ бухаяа бэлшээжэ байна эн.

— Зай, убгэн, би танине айн таниха байхаб. Танда ехэта баясанаб. Тара хунтнан минии дугын хун болохо юм. Углов! гуур гуйранша янзаар ерэжэ, минии уужа байан гэрэй сон-; хо доогуур ябаха гэжэ захяа хргрэйт. Танай бэлэгтэ минии.! харюу болог! — гэжэ адхаар дуурэн алта убгэнэй альган дээ-

• рэ табяад саашаа ябана.

— Хатан абгай, айн бзлэйт! Ута наа наалжа, удааня жаргалые эдлээрэйт. Танай захяае заал лаа хургэхэб, — гэжэ \ адууша убгэн хойнооонь хараад гээгдэхэ зуураа, — буян хэ-: шагээн хуртхэ яагаашье айхан анаатай хуухэн гээшэб, — I гэжэ нааараа иимэ нэ ехэтэ бэлэг нюдэ амандаашье хараа-1 гуй юумэ хаража, зрхэниинь баяраар халина.

Хонишон хубуун угл дэрнь амганайнгаа захяае адуя шан бгэн дуулахадаа бодоод, бодооноо уугаад, ууа-наа мэдэнэгй. Хухэ бухаяа унаад, хаанай ордон тээшэ ай^ барлуулба. Хаанай ордоной сонхо доогуур гуйраншалжа ябана. Хлеэжэ байан памганиинь сонхоор хараад, бгэндо тэмдэг гд:

— Сонхо доромнай хн байнал! — гэжэ хаандаа хандаба. Хаан ошожо хараад:

— Яагаашье зудэг. хун гээшэб! Тргэн эндэээ зайлаха''. гэхэ байна, — гэбэ.

— Тиигэжэ яажа болохоб! Дэлхэй дээрэ ямаршье хн ябаха юм бэзэ. Гуйранша хунэй урмыень х-ухалангуй, шадаал аа урижа, сагаа ногоо барижа гаргаха гээн хуушанай еЫЩ до бии агша. Нэгэ зуэм хилээмэ, нэгэ балга сай хайрлаба гуш? — гэжэ Наран Сэсэг эрхээншэг болоод, буруу хараад, сонходо зогсоно. Хатанаа ехэтэ муудуулжархиба гб гэжэ па-наад:

— Зай, хатамни, уряа аа ури даа. Шиниимни дураар болог даа, — гэжэ хаан дуугарба.

Наран Сэсэг мэхэеэ гарган, наахануур хаандаа баярлапан-дал боложо, сонхоор хараад бгэнд:

— Манайда орожо гарагты, — гэбэ.

Хонишон хубуун хаанай мнгэн сэргын узуурта хухэ бухаяа байлгажархёод, хаанайда орожо ерэмсээрээ, амар мэндэ хргд, дэн талада уушаба.

Наран Сэсэг алта мнгэн шэрээгээ татажа хндэлнэ. Тии-хэ зуураа олон юумэ хрэлдэнэ. Хаан ууанаа тэрэиээ жэрхээд, ондоо таагта орошоно. Тиигээд хонишон хбнэй гарахатайнь хамта хаан тааг соооон гаража ерээд:

— Ши намтай тхэреэн жэл соо сугтаа уужа байха зуураа, нэгэшье угэ хрэлдэдэггй аад, мн орожо ерээн гуй-раншан хнр ямар халуунаар хрэлдэбэш? — гэжэ муулар пайлараа хэлэбэ.

— Бишни айхан хндэ дурладаггй, иимэл муухай ху-нуудтэ дуратай агшаб, — гэбэ. Хаан бодолгото болон ууаар хэлэбэ:

— Али бишни муухай хун болохомни гу?

— Тиигээ аа бури зохид эн.