Бурятские народные сказки. Бытовые

Малшан хбн Бадма Саран-Гэрэл басаган хоёр айл боложо, урсахан гэртэ ажана тайбан уудаг болобо. Тэдэиэй амгалан айн уужа байтарнь, Халбай-баян хаан Саран-Гэ-рэлые амган болгохоёо анаба гээн hypar суу тараба.

— Бидэ иихадээ яаха болобо гээшэбибди. Яагаад хэрзэгы шэрн хаанаа бэеэ абарха зонбибди? Шамда ташуураа бэшэ юумэн гы, харин намда знээ бэшэ юумэн гы. Хаан маниие зобоохонь лэ гээшэ, — гэжэ Саран-Гэрэл уйлан хэлэбэ. Хурганаан сэнхир ххэ шулуутай алтан бээлигээ мултал-жа, бгэнд гд хэлэбэ:

— Бари, энээниие з. Хээээшье бндэ хоёр уулзахал бай-хабди.

глниинь Бадмын газаа зэбсэгтэй хэдэн хнд ерэжэ, Саран-Гэрэлые хср абаад ябашаба. Бадма гансааран улэ-жэ, хэдэн хоног соо уйдаба, гашуудаба. Нэгэ арын нгэрэм-ср Бадма амгаяа бэдэрхэеэ гараба. Уа голые гаталжа, ой тайгые нгэрр ябатарнь, хубсааниинь хахаржа, гу-талайнь ула соорожо алаба. Хахархай хубсапаар, ула соор-хой гуталаар хуйтэн бороо, нойтон доро ябааар байтарнь хэдэн- h'apa нгэрбэ. ангирхай хубсаа мдээн адуушан убгэн нэгэтэ Бадматай уулзаба. Болоон ушараа, уйдхартай бай-далаа хбн бгэндэ хрэжэ гэбэ. бгэн айтар шагнажа зд хэлэбэ:….

— Зэ, хбун, хаанай ордондо нэгэшье угытэй хн ороогй юм лэ. Харуулшад шамайе ордондо оруулхагйл. Хэрбээ амгантаяа уулэахаяа хусэбэл, орднойнь сонхын хажууда байгаарай. амгаяа харабал, эмээхэн зангаарай, тиигээлаа, уулзажа болохош. Бадма баярлажа,4 сэнхир хухэ шулуутай бэ-элигээ мул та л жа, бгэндэ гд хэлэбэ:

— Та, энэ бээлигыемни амгандам угыта, амгамни ойл-гоно бэзэ.

Адуушан бгэн моридоо боро хараанай ушв болоогйдэ хорёодонь оруулба. Хаанай ордоной хажууда Саран-Гэрэлэй ябахые харааар танижа, бээлигыень абажа гэбэ. Саран-Гэрэл сэнхир ххэ шулуутай алтан бэтшигээ харааар танн-

жархиба.

— Шинии нхэр Бадма энэ бээлиг амгандам грэй гэжэ захяа эн, — гэбэ бгэн адуушан.

— Хэрбээ бгэнтЭйм уулзаа аа, муу хубсаа мдвд, ордоной сонхын хажууда ерээд, байхаш гээрэйгты, — гэжэ Саран-Гэрэл захяад, адуушан убгэндэ нэгэ хэды мигэн моне-тэндые угэбэ.

Алууш" убгэн хбнтэй хээрэ уулзаад, Саран-Гэрэлэй за-хмые хэлэбэ. Хубуун баярлахын ехээр баярлаба, глниинь Бадма муу хубсааараа хаанай ордоной сонхын хажууда ерээд байба. Саран-Гэрэл Бадмые харааар, дурагйлхээн хаанда иигэжэ хэлэбэ:

— Сонхымнан хажууда нэгэ хун ерээд байнал.

Хаан сонходоо ошожо харал а ар:

— Пуу, юун гээн муухай, хахархай хубсаатай гуйран-шан ерээд байна гээшэб! Энээниие энэ гэээр улдэгты гэжэ харуулшадтаа хэлэхэмни, — гэжэ хаан жэрхэнгеэр хэлэбэ.

— Тиигэжэ огто болохогуй бшуу, — гэжэ Саран-Гэрэл бурууша а и хэлэбэ. — Тулюур ядуу, угытэй зонние доромжолжо болохогуй гэжэ арад зоной хэлсэхые дуулаа бэзэш. Тэрэнние оруулжа эдеэлуулхэ хэрэгтэй. Ши али нэгэ балга сай, нэгэ жажала хнлээмэ тэрээнээ харамнана гээшэ гуш? — гэбэ Саран-Гэрэл.

Хаан хэды дурагйлхэбэшье збшбэ.

— Зай, шинии хэлэшээр болог лэ даа.

Саран-Гэрэл хубууе ордондоо оруулба. Бадма ордондонь орожо мэндэшэлээд, дэнэйнь боого дээрэ ууба. Саран-. Гэрэл тэрээндэ урин налгайгаар хандажа, столдо уухыень v, уряба, сай хэжэ, табаг табижа Бадмые хундэлбэ. Хаан ан-гирхай хубсаатай хубууе харахаяа жэрхээндээ, ондоо та-алга соогоо ороод ууба. Саран-Гэрэл Бадматаяа уни удаан энэ тэрэ юумые хрэлдэбэ. Хубуунэй гаража ошооной ул-дэ хаан Саран-Гэрэлээ гомдонгёор асууба:

— Ши хэдэн пара соо намтай хрэлдгуй юумэеэ энэ муухай гуйраншан хубуунтэй яатараа хрэлдэбэ гээшэбши? Ши тэрэнэй юуень айхашаана, дурлана гээшэбши? (Юундэнь).

— Би иимэ муухай, хахархай хубсаатай гуйраншан хунууд-тэ угаа дуратайб. Шиниишье иимэ хубсаа умд аа дурла- хаб, — гэбэ Саран-Гэрэл.

— ангирхай муухай хубсаа мд аамни, нэхр дурлаха гуш? — гэбэ хаан.

— Дурлаягуй одОо яахабиб? — гэжэ Саран-Гэрэл хэлээд, бутуухэн миэд гэбэ.

— Тиибэл энэ хунэй хубсаа эрижэ абажа намда гыш. Би тэрэнииень умдэпулби, — гэбэ хаан. Саран-Гэрэл збш-жэ, убгэнэйнгео хахархай хубсаа эрижэ абажа, хаанда м-дэхуулбэ. Нэгэ хара хрин cap ногтолжо, ртэнь унуулаад: '<

— Ши энэ сараараа ой соогуур гурбан хоног соо гйлгд ерэ. Тиихэдээ ямархан болоод ерэгшэ аабши, шамдаа хэды ехээр дурлаха аабиб? — гээд, Саран-Гэрэл бтхэн энеэб-хвлбэ.

Хаанай хара хурин cap унажа ошохотой сасуу, Саран-Гэрэл, хун зовдо иигэжэ соносхобо:

— Гурбан хоногой нгэрхэдэ, нэгэ хара хурин cap унаан муухай хубсаатай гуйраншан ерэхэ. Тэрэ хадаа хун зондо '

хохидол. зоболон асарха, халдабаритай бшэ тарааха. Хш тэрэнние аланаб, тэрэ хн шагналда хуртэ. хэ.

Хаанай баатарнууд гнээгы ехэ ихэ малтаба. Томо щу-луунуудые нхэдэйнге хажууда збэ. Гурбав хоногой унгэр-хэдэ, хара хрин cap уяаан, ангирхай хубсаатай хаая ерэбэ. Тэрэнние баатарнууд нхэ уруу тлхижэ унагаагаад, дээ-рэээнь шоройгоор булаба. ш дээрэээнь томо шулуугаар дараба.

Саран-Гэрэл Бадма хоёр нютагтаа бусажа, тэндээ ажана

тайбан жаргажа' уудаг болобо.

19. БУДАМШУУ ДАА

Будамшуу даа арбан зургаан напатайдаа богдые бодхожо сагаалхаб гэжэ олон хун

дээр боосоо хээд, олбог хэжэ абаад богдын дэргэдэ оробо. Оро-ходон олон нухэд богдые бараалхажа байба. Богдо пуудал дээ рээ уугаад ла олон зониие бараалхажа пууна. Арбан зургаа наатай Будамшуу даа олбог барижа богдын дэргэдэ ошоод: