Бурятские народные сказки. Бытовые

— Эй, Балдан Сэнгэ, Балдан Сэнгэ, хаанааа ерэбэш? Ямар онинтойбши, — гэлдэи, долоон наймаашад дугташан байжа асуунад,

— ониишье угы даа, хуушаараан байнабди. Тааиад хэр

байнабта, ажал худэлмэритнай хэр зэргэ ябажа байнаб? — гэхэ зуураа, — наймаа аралжаа бэдэржэ, иарин сагаагшанаа худалдажа орхёошье аа, я аха юм гэжэ ябаан хм даа, — : гэбэ.

— Зай, зай, мориндоо юу сэн эринэш? — гэлдэи, бэе бэеэ турин, долоон наймаашад эбдсэн асууба.

— Морим ехэл нэтэй юм даа. Таанад магад, абаха гы бэшэ гт даа, — гэжэ Балдан Сэнгэ намдуу даруу янзатайгаар, гартам орохол бэшэ аабты гэжэ дотороо бодон хэлэбэ.

.—. Мориниин муу юумэн шэнгеэр харагда^нал, яахадаа тиимэ унэтэй байгаа юм? — гэлдэбэ.

— Шарай муутайшье ha а, шанар айтай гээнэй ёоор, минии морин ha pa бхэндэ мунгэн аягаар шабааалдаг юм даа, — гэжэ Балдан Сэнгэ бардам янзаар маалзан хрэжэ уугаа гэхэ.,

v;— haa, haa, haa! Мнгэн аягаар шабааалха морин гэжэ юун байха юм, — гэлдэн долоон наймаашад шоглопон хэбэртэй шанга шангаар энеэлдэнэд.

— Мншье мунгэн а яга гаргаха дутэлэн байха. Ямар удэр бэ? Бабан гараг г? ТаанадаЙ харапаар байтар тймгатаи сагаан аяга тас гэжэ унахал байха. Газаа гараад харая, — гээд Балдан Сэнгэ шиидэнгеэр хэлэбэ.

Тиигээд Балдан Сэнгэ труулээд, хойнооонь долоон наймаашад даха ад гаража, муу сагаан морииень тойроод хаража байтарань, харин улээ ургэжэ, шабааалха зуурандань нэ-хр мнгэн аяга бултайжа шабааанаарынь унажа ерэбэ ха.

— , нээрээ мнгэн аяга гаргабал, яагаа жэгтэй узэсхэ-лэнгэй юм гээшэб, ямар бнин морин гээшэб? — гэлдэн долоон наймаашад дугташан байбад.

— Гадуур сэн эрихэш угыб даа, гурбан унеэ, гунан cap, гурбан мянган тухэриг угэбэлтнай, морёо хэдшье болохо юм ааб даа, — гэжэ Балдан Сэнгэ балайщ ядамаггйгр хэлэбэ. 53

Долоон наймаашадай эриэн сэнгынь аргагуй ухэ болохо-

лонь, Балдан Сэнгэ:

— Энэ аягаяа намда гыт даа, таанарта ара бри гара-

жал байха ха юм, — гэхэдэнь. Долоон наймаашад:

— Абыш, абыш, — гэлдэн, дуратайхан угэбэ.

Мунгэн аягаяа бэртэлд, гурбан унеэгээ, гунан сараа туугаад, гурбан мянгаяа хармаанлаад, Балдан Сэнгэ баяртай-хан эм гэжэ бардамаар гэшхэлэжэ, гэртээ ерээ бэлэй Долоон наймаашан долоо пара хулеэбэ. Муу сагаан морин мун-гэн аягаар шабааалха юумэ угы, харин муудажа туража эхнлээ эн ха.

Тиин долоон наймаашад:

— Балдан Сэнгэ мэхэлээ байна. Ошожо гээн юумээ бу* ляажа асарая, Балдан Сэнгые зада сохие, — гэжэ хеорэлдэбэ,

Тэдэниие тухеэрэжэ байна гэжэ Балдан Сэнгэ дуулаад, бапа нэгэ арга мэхэ бодожо эхилбэ. Теэд уудэнэйнгээ хажууда нэгэ ташуур улгвод Балдан Сэнгэ амгандаа иигэжэ хэлэбэ:

— Ши хотоодо соо хониной шуа шудхаад, пуга дороо хабшуулаад, уран дээрээ бдшэ болоод, хэбтээрэй. Би долоон наймаашадай ерэхэдэ, бодыш гэхэб, ши бу бодоорой. Тиихэ-дэшни уга дорохи хототой шуыеш тумэр шороор сумэ хад-хахаб. Тиихэдэм, ши ухшэ болоод хэбтэхэш. Би тэрэ ташуу-раар; "хээн хуниие бодхоохо ташуур, угытэй хуниие баяжуулха ташуур", — гэжэ байжа сохихоб, теэд хэды сохион хойном бодохош — гэбэ ха.

Уданшьегуй долоон наймаашад орожо ёрэбэ даа. Балдан Сэнгэ:

— уугыт, уугыт, айн нхэдни, хаанааа ерэбэт, — гэнэ.

— Бидэ шамтай хэрэгтэй ерээбди, — гэнэ долоон наймаашад ууртайханаар глбэд.

Балдан Сэнгэ уран дээрэ хэбтэжэ байан Балма амгандаа:

— Бодыш, пайн нухэдни ерээл, сай шаныш, — гэбэ. амганиинь:

— Би бшэлб, бодохо аргамгуй, — гэжэ харюусаба,

— Бодо гэнэб! — гэжэ Балдан Сэнгэ дахин ба дата ад, ам-гаяа татаба, ядахадаа сухалаа хурэн шэрэмэй хажууда бай-ан тумэр шоро абаан бэеэрээ амганайнгаа улаан Ьуга уруу сумэ хадхахадань, щупан соргоор гараан шэнги орьёлжо, памганиинь ухэшэбэ.

Тиихэдэнь Балдан Сэнгэ уудэнэйнгээ хажууда байпан ута ташуур абаад:

— хээн хуниие амидаруулха ташуур, угытэй хуниие баяжуулха ташуур, — гэжэ байгаад амгаяа сохижол-сохижол байба.

Тииээр байтарынь амганиинь ами орожо, харин бодожо ерэбэ. Долоон наймаашад гайхахын ехээр гайхажа, Балдан

Сэнгэээ асууба:

— Энэш ямар аймшагтай ташуур гээшэб? Энээнээ манда

худалдыш, — гэлдэбэ.

Тэдэнэр тур(ууи мэхэлуулээшэеэ гол таа мартажархёо.

Балдан Сэнгэ:

— Энэш ехэл унэтэй ташуур даа, худалдахаяаш мэдэнэ-гуйб, эрихэ сэнгээш олохом бэрхэтэй, — гэбэ.

150

— Юу эрихэбши, эриэн сэигыш гэхэб гэлдэн долооя наймаашад бэе бэеэ рдилдэн байба.

— гы даа, энэ ташуураа ямаршье сэнгээр гэхр бэшэ ха даа, — гэжэ Балдан Сэнгэ шл тумархаан янзатай хэлэбэ.

— Худалдыш даа, худалдыш, юун хэрэгтэйб? Хэрэгтэй юумыш хуу гэхэбди, — гэлдэн долоон наймаашад алахаар

бэшэ байба.,

Балдан Сэнгэ унэгэн мэхэеэ гаргажа:

— Зай, теэд яахаб даа, айн нхэд байнат, нэгэдхеэр, тон таанадта хэрэгтэй юм аань, гэхэл болоо гээшэ бэзэб даа, днжэн неэн, днэн cap, дрбэн мянган тхэриг гэбэлтнай, ташуураа хэл гб даа, — гэбэ ха.

Долоон наймаашад эриэн сэнгынь дары Балдан Сэнгэдэ асаржа гд, ташуурынь абаад, гэртээ тэдэ тон яаралтай хухюутэй харибад. Хариан бэеэрээ эдынг долоон амга-дые алаад, мунхи ташуураараа налижал гарабад.

— хээн хниие амидыруулха ташуур, угытэй хуниие баяжуулха ташуур, бодыш гэнэб, — гэжэ байжа сохиходонь, нэгэнииншье бодобогуй.

Бхэлн дэрт тэдэн сохёод, ядаад хрэлдэбэ: