Бурятские народные сказки. Бытовые

— Одоол, муугай муу мухар хара мэхэшэн — Балдан Сэнгэ, ошожо шорондо уулгажа алая, — гэлсээд, шамдуу яаралтай ябахаяа тхеэрбэд. Балдан Сэнгэ тэдэниие баа ерэхэнь гэжэ дуулаад, баа нэгэ арга мэхэ бодобо даа. рт нэ^э хуурсаг дархалаад, тэрэнэйнгээ хабхагта долоон нхэ хэбэ. Нхэн б-ридэнь тмэр ута шоронуудые бэлдэбэ.

лээрнь Балдан Сэнгэ амгандаа иигэжэ хэлээн байгаа:

— Би хуурсаг соо ороод хээн шэнги болоод хэбтэхэб, ши наймаашадай ерэхэдэ, гэртээ уйлажа, гашуудажа уугаа-рай. "Юун болооб?" — гээ аань; "Балдан Сэнгэмнай сэгэл-дэр хэш" гээрэй, — гэбэ.

Уданшьегуй долоон наймаашад Балдан Сэнгындэ ороод ерэбэ ха. jig

— Юун болооб? Балдан Сэнгэ хаанаб? — гэжэ асууба. Балдан Сэнгын амган бархиража, пугщаран:

— Балдан Сэнгэмнай сэгэлдэр наа барашоол даа, — гэбэ.

— Аа, х бы? хээн бэень хаанаб? — гэжэ долоон наймаашад асууба.

— Газаа, сарай доро байна, — гэжэ памганиинь харюусаба.

— нэн гу, али бэшэ г, ошожо харая, — гэлдэн долоон наймаашад сарай доро оробод.

Тиихэдэнь тэндэ хуурсаг байба.

— Яагаа аятай юум, ухэпэн бэен дээрэнь (шабааалжа) уужа абая, — гэлдээд уубад. Тиимсээрэнь Балдан Сэнгэ долоон шороороо гэнтэ дорооонь хадхажархиба.

1SI

— Балдан Сэнгэ хэхэдш хоротой, амидыдааш хоротой, — . гэлдэн долоон наймаашад гэдэргээ харангуй гэртээ гуйлдэжз арнлшоо эн гэдэг. %М

28. СЭСЭН БАЛДАН

Ннэгэтэ нэгэ нютагай арад зон булта суг-ларжа, ахамад ноёд тртэй хаан ноёо

олонод. Тэдэ сугларагшад эдынг дундааа халзан ма-лаан толгойтой Тархаалжаниие олобод. Тэрэ ноён хаании оложо байха уедэ табан напатай заахан хубуун намайе ноён болгогты гэжэ. байжа уладай дундуур гуйбэ.

Нэгэтэ заахан Балдан хубуун хаан ноёноон ураба:

— Зай, намайе рынг тул хаан ноён болгыт.

— Ши энэ олон илааанай хааниинь боло. Зай, гу? Нэгэтэ Балдан хубуун газаагуур бургаааар мори хэжэ

наадажа ябаба. Хаанай хажууда ерэхэдэнь, малаан толгой) дээрэнь нэгэ ехэ илааан ууба. Хубуун тэрэ бургаапаараа шарбадажархиба ха. Хаан ухаа мэдээ алдаад, харан гэпэниинь табатай Балдан хбн хойнонь байба.

— Зай, ши иихэдээ яана гээшэбши? Ерэ нааШаа тэр т\р-гэн!

— Хаан ноён, би илааанай зэмэ гаргажа ябанаб. энэ м>у илааан ямар хадаа ноён хаанай толгой дээрэ njvxa оолоои. Намайе ноён болгоо бэлэйт. — ояячян Н л Хаан яахашье аргаяа гыдэ гэшье ^^^^^Н 6Н бургаааа унаад, барижа ябаан бургаапаараа тэрэшье газарта ууан илааа алана. амган хб

Хэдэн жэлэй нгэрЪэн хойно нэгэ ЩШШН гаргаба. Бага хатаниинь хиб НШШЦЩ хаан уужа байтараа хбнэйнгээ табатай

"aha бараба. Хоёр амгадай хооР0^Л^яадалгааа гара-"лдаан болобо. Арсалдаан хадаа Ц°у хатамайнгаа ан юм. Буляалдажал байна бага хатаниинь ехэ х°е.

Эдэ хоёр унэн сэхэеэ олохоо хаан ноёндо дуулгаба. Хаан унэн сэхынъ олохынгоо урда бодолгото болон хэдэн удэр ууба;-Тннгэжэ уутараа анана: "Урай сагта нэгэ заахан Балдан хубууе би илааанай ноён болгоо бэлэЙб. Тэрэ хубуун ехэ боложо, ухаатаяшье хбн болоо ёотой".

Худгр ябатараа тэрэ хубуугээ танижа1 хрэлдэбэ. — Намда мэнэ гэпээр хоёр амгад хубуугээ буляалдажа ерэхэ. ХэнэДншье хубуун юм, бу мэдэе. Хайшан гэжэ эхэнь шиш гэжэ унэн сэхээр хэлэхэ юм. Ши минии тлв ошожо шуужэ угэл даа. Эрээн юумышни угэхэб, — гэбэ хаан. — Болохол байна, глдэр ошохоб, — гээд улэбэ. глдэрынь хаанайда Балдан ерэбэ. Удангуй хоёр арсал-дааша амгад табатай хубуугээ дунда а хтэлед хаанайда оробо.

Хаанай хубсаа умдээн Балдан ехэ гэгшын ноён мэтэ

ууба.

— Ундэр ехэ хаан ноён, энэ минии хбн байгаа юм, — гэжэ бага хатан хэлэбэ.

Нгдэнь: "Энэшни худалаар хэлэжэ байна. Гансахашье ухибуу гаргаагуй юм".

Хаан болоон Балдан нэгэ зарсадаа элмымии абаад ерэ гэбэ. Удангуй элмэнь асарагдажа, Балдан хоёр амгадые дахуулаад, газаа гараба.

— Таанар хоюулан энэ хубууе гаргаа хадаа хубаажа абаг-ты. Би энэ элмээр орой руунь таа хаха сабшахам. Хоёр гараань шангаар хоёр тээшэнь татагты, — гэбэ. Зн гарынь баряад байан эхэнэр элмээ далайхатайнь сасуу нюураа ад-хаад унашаба, харин нг эхэнэрынь баряад лэ байна.

Балдан хубун (Хоёр эхэнэрээ хбтэйнь гэртээ оруулжа, улад зоной урда нэн сэхыень оложо, тайлбарилан хэлэбэ: — Би эдэ хоёр эхэнэрээ трээн эхынь олооб. Хнэй т-рээн эхэ ямар гоё сэдьхэлтэй гээшэб. Мн хбнэйнгээ алуулхаа байхада, уруугаа хаража сэдьхэлээ харанхыдахада 1 унабал. Харин гаргаагуй эхэнэртэ юун бэ? ШоНо анаа ha* наалжа, шулуун зрхэ зрхэлжэ, алахынь хлеэжэ байбал.

Тиихэдэнь улад зон гайхабад. Балдан хбнэй ухаатай сэсэниие гайхабад.

Ехэ эхэнэр баярлахын ехээр баярлажа, хубуугээ дахуулаад гэртээ ошобо.

29. АРАН ГАЛЗУУ

Нэгэн хун гэрхэлэмни гэжэ Далайн урда оиидэ гаража, хадам басага хэлсэжэ

юпэн хоног соо ехэ зугаа хэжэ, найман хоног соо найо зугаа

хэжэ ерэхэдэнь, аньеэ хаан Арпан Галзуу гээшэ алда болохо

аматай, аршан болохо побойтой газаань ерэжэ:. — Энэ дэлхэйн ехэ суглаанаа тапарабаш, зальгихамни ' шамайе, — гэжэ, алда амаа арайлгажа, аршан болохо обойёо

ирзайлгажа байхадань, мнхи хун хэлэбэ:

— Ай, нохой, Богдодо баригдааЛьби.

— Богдошни юум? — гэбэ. ШЩ

— Тээлигээ хшэтэйма, тэрээндэ ехэ баригдаальби, ехэ

булигдаальби, — гэнэ.

. — Юум тэрэ Богдошни? Хааным? — гэнэ.

— Х эльгээхэмни, малгаар ерыттаа, — гэжэ гуниба. Гурбан боошхо бэлдээд, тмэр шудэр хлээд, тмэр бор-