Бурятские народные сказки. Бытовые

уугаа пэн ха.

33. УНЖААХАН ХБН

Мориной шэнээн тэхэтэй, хэрэй шэнээн хусатай, ухэрэй шэнээн хусаяа унаад, мориной шэнээн тэхэеэ хтэлд, зуаландаа нжэ ябана. Тиижэ ябажа ябахадаа, Унжаахан хбн гээшэ дуу зугаа барижа ябана. Хартагай хаани урайгуур дуулажа, зугаалажа ябана. Хартагай хаани эгээн бага хатан гаширээд:

— Ямар дууша, домогши хбмши? — гэнэ. Тиихэдэн Унжаахан хбн хэлэнэ:.

— Дуун хоолойдоо, дольёон далайдаамообии. Тиихэдэн Хартагай хаани бага хатан хэлэнэ:

— Ямар иимэ бэштэй бэшээри хбумш.

— Бэшэг хабтагайда, бэлгэн бэлуудээдиимооби, — гэнэ Унжаахан.

Тиихэдэн тэрэ бага хатан хэлэнэ:

— Ямар рсэ, урал аман хбмтеэ, яажа ундэр Тэньер бута нэрьеэбоймааб.

Тиихэдэн Унжаахан хубуун хэлэнэ:

— реэн унэшэн Унжаахан хбнээ ундэр Тэньери юу эрэжэ нэрьехиим? ндэри эрээ хадаа, Хартагай хаани ериин нэрьехиимхим.

Тиихэдэн Хартагай хаани хатан Унжаахан хубууе урай хойно зарсадаа абаашуулаад, хара Буурайн толгойдо нухэн турмэ соо хаашхана. Хартагай хаан глни дэн шара на-раида сагаан мунгэн байшан соооон гасиржа, бурьяжайаи булаг дээрэ ошожо, нюур гараа угаана.

Альганай шэнээн нюдээрээн алтан ехэ дайдые эрьюулэн шэртэн байжа харана. Тиигээд сагаан мунгэн байшандаа гарана. Ороод ехэ хатанаа урана:

— Хара Буурайн толгойдо, харлаан брлээн юум? Ехэ хатаниинь хэлэнэ:

184

— Мэдээбойб, дунда хатанш юугаа абаашша хаашхооб*. Дунда хатандаа орожо урана. Дунда хатаниинь хэлэнэ:

— Би юуш абаашажа хаагаабойльбн. Бага хатанш юугааиг

абаашажа хаагааб.

Бага хатанаа Орожо урана:

— Хара Буурайн толгойдо харлаан брлээн юум?

Бага хатаниинь хэлэнэ:

— рн унэшэн Унжаахан хб абаашажа хаашхооб.

Намай хараагаа иим, — гэнэ. Хартагай хаан ехэ уурлажа: —' Минии хатайе харааха юун байним? — гэнэ. Хара Буурайн толгойдо гаража, рн Унжаахан хб

асаржа ерэнэ.

Унжаахан хбн ерэжэ, Хартагай хаани урай мргэн,

шурган байна. Хартагай хаан хэлэнэ:

— Зай, Унжаахан хбн, бага хатайем яахай хараагааб-

ши?

— Айл нохой, хаан баабай, бага хатайш бэрэ хараагаабойль-би, — гэнэ. — Мориной шэнээн тэхэеэ унаад, хэрэй шэнээн" хусаяа хтэлд тани урайгуур зуаландаа нжэ ябахадаа, дуу зугааяа баряад ябааам, — гэнэ. — Тиихэдэмни бага хатан-щни гашираад: "Ямар дууша домогшо хбмши", — гэжэ хэлээ эн. Тиихэдэн. би хэлэээм: "Дуун хоолойдоо, дольёон да-ландаамооби", — гэжэ хэлэээм. Тиихэдэм: "Ямар иимэ бэштэй бэшээри хбмш", — гэжэ хараагаа эн. Тиихэдэн би: "Бэшэг хабтагайда, бэлгэн бэлуудээдиимооби", — гэжэ хэлэз" эм. Тиихэдэм: "Ямар иимэ ргэ аман хбмш, — гэжэ хэлээд, ндэр тэнгэри яажа энээни бута нэрьеэбоймааб", — гэжэ хэлээ-эн. Тиихэдэн би хэлээ эм: "ндэри эрээ хадаа, Хартагай хаани ндэр хада нэрьехиима. ндэри эрээ хадаа, Хартагай хаани бэеэриин нэрьехиимхим", — гэжэ хэлээ эм. Тиихэдэмни бага хатаншни, Хара Буурайн толгойдо абаашажа нухэн тр-мэдэ хаашхоо пэн", — гэнэ.

Бага хатаа татуулажа асараад, Хартагай хаан бага хата-наа… хониии харуур хэшхэнэ. рэн унэшэн Унжаахан хбгээр хб хэнэ, Хартагай хаани хээн хойно хаа орожо, убээтэй ядуу амитанда ехэ тупа хргэжэ байна.

34. УХААТАЙ МОРИШОН

Орхимжото ламын омогорхожо байан е пэн ха. Нэгэ нютагай дасан дуганда яаха аргагуй сэсэ мэргэн гурбан ехэ ламанар уужа байдар юм гэжэ холын газар суурхажа байба ха. Тэдэнэр болбол "бте задалха, бэрхые тааха" — иимэ шадалтай "сэсэ мэр-гэшуул" гэжэ олон зоной дунда тунхаг тараба.

— Тэрэ гурбан суута ламанарай сэсэ мэргыень туршажа з haa, ехэ онирхолтой байгаа ха, — гэжэ холо хд-.нютаг яуудалтай, буурал толгойтой бодомжотойхон убгэн дутэ шадар ууан айлнуудтаа хрэбэ.

— Ламанарай сэсэ мэргые туршажа байаар эд тур-шалганда бу ороёл, — гэжэ эарим хунууд хорино.

— Мн дээрээ тэрэмнайшье мэдэгдэнэгуй. Хэмнай хэнээ туршанаб, хожомынь, дуулдана бэзэ, — гэжэ мн убгэн х-(рэбэ.

"Сагаалганай еэр манай нютагта — айлшаар морилыт" — гээн уряал тэрэ гурбан ламанарта ерэбэ ха.

Гурбан ламанар тиимэ хундэтэй уряал абаад байба, тии-хэлээр тэдэнэй нэгэниинь миэд гээд, иигэжэ хэлэбэ:

— Урюулха пайхан, улдуулхэ муухай агша. Уряалай ерэ-эн дээрэээ ошохол болоо бэшэ губди? Тиигээд бэшэн тээшээ хараад ууна.

— Муншье тиимэ байна, Арад зоной дунда абарал буул-гажа, зри суглуулангаа ошолтой гу гэжэ анагдана, — гэжэ удаа тээ ууан лама хэлэбэ.

— Ябаан хун яа зууха, хэбтээн хун хээли аллаха гэ-эишу маани мэгзэм уншажа, мяханайшье з. уйл хаража, эреэн гэдэээ эльбээмнай болоо бэшэ юм гу? — гэжэ адаг тээ ууан ламань дуугарба. Тиигээд гурбан ламанар ххиэн-д эльгэнэйнпэз эгшэтэр энеэлдэжэ уубад ха.

Тэрэ гурбанай уряалда оШохо уень тохёолдожо ерэбэ. Дасан дуганда дтэ шадар уудаг хд малшанай арбаи зур-гаатай хбе моришон болгожо абдад, "сэсэ мэргэн" гэгдэ-эн тэрэ гурбан ламанар ехэ ямбатайгаар аян замдаа мордо-

бод ха.

Тиигэжэ ябаха зуураа гурбан ламанар эд хоорондоо х-хюугээр хрэлдэжэ эхилбэд. Томоотой ехэ хнд юу хрэл-дэгшэ ааб гэжэ онирхон, моришон хбн шэхээ табяад, лэ мэдэгшэ брлон шагнаад пууна.

' Тэдэнь хрэлдэн гэхэдээ ^хаана бхэли эрьеын тарган мяха дууан эдеэд, гэдэээрээ бшэрхээн, худал гр хуу-ража, хд зоноо ргэл абаанаа, алхин амуу ябадалайн-гаа тухай дууан хрэлдэ хйрэлдэр, хурэхэ газартаа х-рэн дхэн ерэбэд ха.