Бурятские народные сказки. Бытовые

"аЙн эрэ ябаан зээн, муу эрэ эдиэн ууанаа хрэ-дэг бэлэй г? Тэрээнээ льгэртэй эдэ гурбан "сэсэ мэргэндэ" тоотой ламанар иимэхэн биратай байба алтай?" — гэжэ моришон хбн тэдэнэй хрэлде голобошье, хн зоной дукда хэлэндээ хэллгэтэй, амандаа аагтай байгаал юм бэзэ гэжэ анана.

Хд нютагай зон буурал толгойтой бодомжотойхон бгэи турутэйгээ хольш сууда гараан "сэсэ мэргэн" гурбан ехэ ламанарые хундэтэй дээрэ хлеэжэ, айлшадай бууха гэртэ

угтабад ха.

Гурбан ехэ ламанарай гэртэ оромсоор, олбог талбаг дээрэ уулгаба. Тэдэнэртэй сугтань моришон хубууе уулгаба.

— Моришон хнэй уури модон дээрэ юм гэжэ хэлсэгшэ, — гээд, дээдэ гар тээ ууан бдн хара лама хоолойгоо шахан дуугараад, моришон хбн тээшэ хилайн, хилайн хараба. Тиигэмсээр моришон хбун ууриаан уга харайн бодоно:

— Залуу хбун, уугты, уугты ууридаа! — гэжэ хэлээ-нэйнгээ удаа дээдэ тээ ууан ламада убгэн гэдэн:

— Ламхай, хлисэгты намайе! Манай нютагай эсэгэ бгын заншалда ехэ, багашье айлшадые илгадгуй сугтань нэгэ хн-дэдэ уулгадаг агша, — гэбэ.

— "Гол голой нохойн дуун ондо ондоо" гээн льгэр жэ-шээтэй болоно гу даа? — гэжэ мун будн хара лама ёгто-лон энеэбэ.

— Тиимэшу болохонь г даа, "зан зандаа зохнд, залаа малгайдаа тааруу", — гэжэ урданай хуушан угэ хууртэ бии

агша.

— Хуущанайхииешье хэрэглээд яахамнайб. Хурмаста тэн-гэрн мэдэжэл байгаа-юм бэзэ, — гэжэ тэрэ лама харюусаба.

— Тиямэншье тиимэ, ламхай! "Хуушан угэ хртэ худал угы, худагай оёорто загаан угы юм", — гэжэ дуулбарида бии

агша.

— Танилсааар таталдаха, харалсааар хазалдаха боло-

\TV7" " — у

хомнай г, бгэн? — гэжэ мн лама ехэлигээр дуугараад мэхэр мэхэр гэжэ уугаад, мэхэтэйхэнээр энеэсэгээбэ.

— ээлсэр э з таталсаха гэжэ юун байхаб. Ламхай, тиигэжэ муу б анагты! Тиигэбэшье хуушан гэ хубсаа ландаадаг юм гэлсэгшэ. Та, айлшадайнгаа дэ орожо ерэээр, уран наринаар гэеэ зохёон хэлэхэдэтнай, урмашан байаар* мунхаг бгэн би гын хошоодо гэлжэрхибэ хаб. Хндэтэ лам-хайнар, "сэсэ мэргээрээ" холын сууда суурхажа байан хадаа намшуу шалиг иимэ бгэжлндые олонто хараан байхат. Тиимэээ минии харюу гээн гэдэ сошохогй гэжэ ехэтэ най-данаб, — гэжэ мэхэтэйхэнээр' хэлэхэ зуураа, эрьен туан хой-шоо хараад, сошормогоор дуугарна: "гы, битнай яажа бай-набиб! Эй, тэндэ яаан бэ? Айлшадтаа сай сагаа аягалыт!.. Зай, уун байсараа хрэлджэмди…", — гээд удаань убгэн хойшоо ходорон гараба.

— Яагаашье ргэ аман, ргэнэ долоогоно хэлэтэй убгэн-тэй дайралдашабиб! Байзалши даа, хлеэжэ б яда! Хушууеш-ни хумижархихал байхаб, — гэжэ бдн хара лама зэбрхэн ууба,

— Иигээд лэ сэсэ мэргэшлнай эхилбэ г даа? бгэмнай яагша ааб? — гэжэ хд нютагай зон анаа зобонги бай-бад ха.

Сай аягалхынь урда тээ тиимэ нэгэ нэгэ томо эрхиндые айлшадтаа тарааба ха. Эгээн дээдэ захада ууан ламань. маани татан уухаар намда г байна гэжэ ойлгоод, маани татажа эхилбэ. Удаа тээ ууан лама эрхииень хзндээ зг-шэ бэлэй г гэжэ анаад, глдэгэд гэжэ хзндээ глдэжэр-хибэ. Адаг тээ ууан гурбадахи ламань юушье мэдэжэ ядапан-даа эрхииень бэртэлжэрхёод ууба. Эгээ доодо тээ ууанё моришон хбн эрхииень абаад, шэрээ дээрэ аятайханаар* сахаригтуулаад табиба.

Тэрэнэй-лээр сай орожо ерэбэ. Орожо ерэхэдээ, аяга-нуудынь ууригй, шоб шобхо оёортойнууд байба. "Халхай, халхай" гэжэ гарнуудаа халаан уугаад, нэгэ нэгэ аяга сай(арайхан гэжэ бараад, садаашьегй haa, садаашан боложо, аягануудаа шэрээ дээрэнь хмэрюулжэрхибэ. Тэрэ бгэдые* хаража байан бодолготойхон бгэн:

— ЛамХайнар, сай бариит! Яагаа зааха… — гэжэ зорюута; гасаалан дуугарба.

— Садаа, садаа, гэртээ эдеэлээр ябаа эмди, — гэжэ гурбан ламанар зэргэ дуугарба.

— Харгы замай утые дабажа ерэзн хадаа, нэгэ бага дунда-ороо бэзэт, — хойшоо эрьен хаража: — Эй, айлшадтаа сайз аягалыт, — гэбэ бгэн.

Эгээн доодо заха баряад ууан моришон хбн ууригй; аягыень эрхи соогоо зохидоор табижа уугаад, садатараа сай-лажа, аягыень гэдэргэнь бусааба.

Тэрэнэй лдэ ёотой ууритай аягануудта сай хэжэ, гур

бан ламанарые сайлуулба. Тэрэ гурбан "сэсэ мэргэшл" yjtafi-жа сайжа уугаад, сайень ууан байба…

Тиигэээр байсар дэшын мяхан хоол орохо болобо тэжэ шэрээ заагдаба.

"Зай, баа юун гээшэнь орожо ерэгшэ ааб" гэжэ ламанарай анаашархан уутарнь, эмээл хазаартай наадаихай морид шэрээ дээрэ' табигдаба ха. Тэрэнэй хажуугаар халбага таба-гу. уд табигдаба.

Нэгэ нэгэ моридые айлшадай урда табяад: — Айлшад, мяха хоол баригты, — гэжэ эдеэ хоол табигша хун хэлээд гараба.

"Энэмнай бапа юунэй ураа шэжэ гээшэб?" гэжэ гурбан ламанар гайхахыса гайхажа хараад ууба. Тиигэжэ ууаар эгээн дээдэ захада ууан бдн хара лама мориие шэхэн дэзрэпээнь баригша бэлэй г гэжэ шэхэдээд, баруун шэхыень отолжо абаад, хртэжэрхибэ ха. Тэрэнь гурил байшаба. "Яагаа жэгтэй мяхан хоол гээшэб!" гэжэ гайхаба.

Удаа тээ ууан лама, мориие хазаарлахадаа, уралаань углагша бэлэй г гэжэ анаад, нааданхай мориной дээдэ ура-лые хобхо татажа, бапа гурил эдижэрхибэ. Бэшэнээ ажаа-гаад, гурбадахи лама доодо уралыень хобхо татаад, баа гурил эдижэрхибэ. "Мяхан хоол гээшэнь гурил байба алтай", — гэжэ гурбан ламанар гомо рэшэбэ (муулаха, урмаа хухар-ха).

Арбан зургаатай моришон хбн ооглобо:

— Табаг табигша хэн бэ?

— Би байнаб, — гэжэ, хуМ ерэбэ.

— Морин болбол дааритаи бэзэ?