Бурятские народные сказки. Бытовые

Турайн сы ноёд харжа пуухадаа "ааалхан Сэсэн нтэёо хэлээ, Бажага Сэсэн буруу хэлээ" гэжэ рьёо хбе худлаар хэлэбэ, буруу гэжэ хэлхэеэ ая бээ гэжэ, дэлхэйн хн нара орхо згтымэ гэжэ буруу эршыдлээ ха. Баалхан Сэсэн нээрээ зб ойлгоым байна, дэлхэйн хн нарани орхо згтымэ гэжэ тэрэ сэ-Сэшлдэ сы ноёд дуулгаа. Тиихэдэн Бажага Сэсэн сы ноёд худалаар сд хээ гээд сы эгээ ехэ ноёндо:

— Мэдээбээ бэшэ мэдээш, ойлгообээ бэшэ ойлгоош, тэрэ мэ-дэжэ байгаад худалаар хэлээндээ юушбээ, аша гушабээ хо" соржо, дээ Xjaaxaui, — гэжэ хараашхээ.

Тэрэн нтэёо хооон байшыма гээд даа тэрэ хун.

Тиихээ хойшо сууы забарта сууы ноёдоо болхо гэршэш болон хун худлаар хэлхэбээема гэжэ хэлулымэ.

Бажага Сэсэн буляалдаад, тиигээд зарьма газарын тороод, торохо газараа суудтэ худлаар хэлуулээд, зуб байгаад худал' гуулээд, ехэ урайгшабээ, гомдолтой гэртээ. харяа гэхыма.

37. ХАРААД УУГААРАЙ

Амбан ноён дтынг нэгэ угытэй айлай арбан гурбатай хубууе моришон болгожо абаад, холо газар нютагжаан ураг эльгэндээ аилшаар мор-обо гэжэ.

Тэдэ хоёрой харгы замдаа эдсэлхэ сагынь боложо. бурьялан урдажа байгаа горхоной эрьедэ буугаад. тэндээ эдеэ хоолоо бэлдэхэ гэжэ шиидэбэд ха.

Амбан ноён сумаагаа уудалан, эрье хоннной ууса, можо гэхэ мзтын тарган мяха хонхон тогоондоо хэсэгээгээд:

— Бя дутын айлда орожо. айраг амсаад ерэ даа. Ши минии ерэтэр тогоотой мяха пгулэеэ хараад уугаарай, — гэжэ захяад ябашана.

Тинн ноёной ябахатай сасуу томо хара нохой ерээд, нэрдэя байаар, тогоон соохи уусыень зуугаад ябашаба. Тэрэ хбн ууряаа хдэлэнгй, нхнл газартаа уужал ууба. Тэрэ еэр амбан ноён ама халамгай ерээд, тогоон соохи мяха шлэеэ худхасагаан байтараа, эрьеынгээ уусые угылд:

Уусамни яаан бэ? — гэжэ асууха мрт хбн тээшэ шэрнээр хараад зогсобо.

— Тан шэнги томооо томо хара нохой уусыетнай зуугаад ябашана эи. Тээ тэрэ горхоной саада эрьедэ гараад, мяхаяа зубаржа хэбтэнэ, — гэбэ.

" сГЫ' би шамайе хараад уугаарай гээ эм шууб! vt,7анда хаРажал ууанаа хэлэнэб. *

TamvvnaiiL??*'" ^ара 5оймог шамайе даа! — гээд, амбаь ноён ташуурайнгаа эшэээ баряадхина…

пгт" с огоотой мяхаа хараад уугаарай гэжэ та хэлэ; гут. ьи харажал уугаалби даа. Ноёнхай, намаа ум хэоэ гээшэбта, — гэжэ анаа амархан харюусаба ха

э бэшэ эн PK>ycaSa хГ Юу нэ"

Мнв ноён баряад банан ташуураа гам, "ье амандаа аагтай, хэлэндээ хэдлгэтэй"!? ид, М: "Яагаа-S бабнб!>-гэжэ бодоод, угэ wS^S^/^^

дээрээ гозуули шэнгеэр зогсошоои юм гэжэr^caSf' Щ

38. АРГАТА ХШЭТЭ ХОЁР

С,агай сагта, сахилзаании ххэдэ, caapiha-най нимэгэндэ, саазанай сулада ан ха. Аргата Хшэтэ хоёр байан юум.

Аргатан алаг эрэзн сартай, ахайтай ан ха. Хшэтэн хурин эрш сартай, эхэнэр угэй гансаараа банан юум.

Аргата нэгэтэ тулээндэ ошожо ябатараа, нэгэ хээн гу-рэнэй хэбтэхэдэ гэртээ асаржа, арапиинь хуулаад, мяхайнь шанаад, амгантаяа хоюулаа эдижэ ууба. Хшэтэ орожо ерээд:

— Таанаднай мнха хаанааа абаба гээшэбта? — .гэбэ. Аргата хэлэба:

— Алаг эреэн сарни хэш пан даа. Тиихэдэн арауйень бутгээр бшд, бээ шорой дрэтэр хээд, хйтэ модоной хртэр, нойто модоной нортор сохиходомни, сарни рг амдниршоо ан. Тиигээд еарайнгаа миха эдижэ уунабда. ни-яэй тияхэ ёотой юума байгаа, мэдээ гэй байгдаан байна, — гэбэ.

Тыхэдэн Хушэтэ ехэ гайхажа, гэртээ харяа, хрин эрээн сараа алаад, арауйень бтгээр бшэжэ, михайн абаад,< аран соон бээ шорой хээд, хэдыш сохиходон, cap (эодобо гэй.

— Хайран ганса сарымни Аргата арга мэхээ гаргажа алуул-жархиба, — гэжэ ехэ сухалдажа, Аргатуйнда ошожо, Аргатаяа тархиигиннь хойшон харуулжа нюрган дээрээ ргэлд, ойдо абаашажа шатаажа алахвмни гээд ргэлд ябатарань, Х-шэтынг арада ябаан хэтые Аргата абажа, газарта хая-жархиан гэхэ. Тиин Хшэтэ Аргатаяа ой абаашажа модондо хулижэ, тлеэ суглуулажа, шатааха гээд хэтээ носооХо гэхэдэн, хэтэн гэй байгаад, хэтэеэ бэдэрхэ гэжэ Хушэтэ ошобо ха.

Арратуйн шатаагдаха гэжэ модондо хулеэтэй байхадан, нэгэ адуу тууан соохор азаргатай, рэн нюдэ охор хн ерээд:

— Ши юундз эндэ хлигдээн юушин хун гээшэбши? — гэхэдэн, Аргата хэлэбэ:

208

— Би рэн нюдэ, гаргй байанаа энэ модондо хлюу-лээд, эндэ хоёр хоногто байгаад, энэ модоной шуупэ шимэ унэртэн нюдэтэй, гартай болоод гэртэээ хнэй ерэхые хлеэжэ

байнаб, — гэбэ.

Тиихэдэн тэрэ хн:

— Би рэн нюдэгй хмби, намайе хлииш! — гэбэ. Тиин Аргата тэрэ хндэ хлилтээ тайлуулжа, рынг

байрада ^хи хгээ таа хлижэрхёод:

— Зай, иигээд хоёр хоногто байхаш, хоёр" хоноон хойно би ерэжэ табихаби. Энэ тэрэ хнуд ерээд, элдэб юумэ хэжэ болохо. Юума дуу гараха хэрэг гэй, — гээд Аргата соохор азаргадан мордожо, юэн адууень туугаад ябашаан юума гэхэ.

Аргатын ошооной лээр Хшэтэ ерээд, ойлгон гээгвер модондо хлеэтэй байан хе хэлэ хэлэтэрна галдажархёод, Аргатынгаа гэртэ ошожо, памаганаарань хэтэдээ хамтаржа ууха гэжэ хэлсэжэ, сарынгаа миха шанажа эдижэ уутаран Аргата соохор азарга унаан, юэн адуу тууан орожо ерэхэ? дэн, ехэ гайхалдан, шатаагдаан хмнай хайшан гэжэ амидыр-жа, энэ олон адуу туугаад1 ерэбэ гээшэб гэжэ гайхажа байхадан, Аргата ерээд хэлэбэ: