Бурятские народные сказки. Бытовые

Баштайн айлаа ерхэдэн, хгшэниин хэшд хэбтэиэ. "Эиэ хээн хгшиим алаашиидаа", — гэжэ шэбшэнэ. Тэрэ хээн хгш шуа нюдэйн угаажа, 1 т'айн хубсаа мдхлээд, хэрээ асараад, хэр дээрээ уулгаад, хээн хгш уряагаа тэбэ-реэд ябана. Хаани хажуугаар ябажа ябана. Хаани хажуугаар ябажа ябхадан, хаани гурбан басагад газаагаа байЬиимаад:

— Юу, Баштай, хаана ошхошим, бай харайил!

— хэр минии ргэдэгиима.

Тиисэрэ хаани басагад дарбаганалдаад, барандаа гйлдээд ерэнэ. Гйлдээд ерэхэдэн, Баштай халааан соооо шбэгэ гаргаад, хэрээ шбэгр хадхана. хэр хадхуулхадаа орси-роод бт гйнэ. хээн хгшэниин тс гэжэ унна. Тиигээд хэрээ баряад ядаан гэжэ абахадан, изын хэшд хэбтэнэ.

— Би танда хэлээ имшииб, хэр минии ургэдэгиима (гэжэ. хэр дээрэээ унаад изым хэше хиим. Иихэдээ хайшан гэхиим. Баабайдатанай орожо хэлэхэм, — гэнэ.~ хэр дээрэээ уНаад изым хэш хиим.

Тиигээд Баштай хаанда ороно: "Хаан баабай, хгшэнтэеэ Ьсэрээ унаад орожо ябапым гурбан басагадчииа гйжэ ошоод хажуудан, хэрым ргээгээд, изыйим хэр дээрэээ унагаагаа, изым хэшл", — гэбэ.

Хаан ехэ уурлажа, гурбан басагадаа татуулажа асаруулна.

— Энээни хэрын яахай ргээгээт, изыйин яа. хай алаат?

— Иимэ ехэ муухайма болохон, нэрээм нэхээдэ дарахан, солойм шоройдо дарахатанай. Энээни дээр^роро гаргаха бээ, хгшэйн хэмтэ газарта хргээд, нэгэн танай хугшэниин бо-логты!

Тиигээд Баштай хгш хэмтэ газарта хргэжэ, хаани нэгэ басагайе асаржа гэртээ ерэбэ. Гэртээ ерээд байхадан, Хуштэй

одирно.

— Уй, иимэ пайхан хугшэ хааналаа олоош? — гэнэ. Тиихэдэн хэлнэ:

— хээн хгш абаашаад, хаани бартаада хашхарааб: "хээн хугшэ хэн абахаб, амида басагаа хэн хэб!" — гэжэ. Хаан хээн хгшым абаад, амида басагаа гэбэл.

Тиихэдэ Хуштэй хэлнэ:

— Хэншье хндэ ошоходо хыдаа?

— хыма байгаабооб даа.

Хуштэй гйжэ ошоод гэртээ: "Хаани басагаар хгшэ. хэхэм", — гэжэ изыгээ сосижо алашхобо. Иэыгээ алаад, ухэр дээрээ тээгээд, хабхар болжо байхада хаани бартаада сирнэ:

— Хаан, хээн изыйим абыш, амида басагаа угыш.'

Хаан тэрээни дуулаад, харуурнуудтаа хэлнэ: "хээн изыеы хадалгаад, эни айса сосёод, гэртэн ильгээгты".

Тэрэ хаани харуурнууд хгшэйн хадалгуулаад, япалаар со-сино. Сосёод, хэртэн уулгаад табина. Хштэй ехэ уурлажа ерэнэ. "Баштайн ошопоор алахам, хааниин басагатай гэрлэ-хэб", — гэнэ. Хштэй гэртээ хрээн биеэрээ Баштайда гйгээд ороно. Ороходон, Баштай гэртээ ууна.

— хээн шамай, ходо мэхэлжэ гохолжо байхаш. Хшээ-рэн шаргайм барни галдуулаад, изыйим алуулаад, хаани ха-руурнуудта яала сосюулуулаад, хойштоо шамайи алахам, — гэбэ.

Баштайяа мэшээг соо хээд, далайда ргэжэ ябашана. Далай дээрэ ошоонгайн далай хрд, суулга убээ байба. Баштайяа далайн млээн дээрэ хаяшхоод, хэдээ, согдодоо гэртээ ерэнэ. Тиижэ байсан хаанн суулга суулааша ерэнэ, ерхэдэн мэшээг хэбтэнэ.

— Энэ мэшээг соо юун бииб? — гээд хдэлгээд зэнэ. Х-дэлгзхэдэн хн дуугарна.

— Энээн соо ендэ ороиимши? — гэнэ. Тиихэдэн Баштай хэлнэ:

— Далайн докторто эмнуулэжэ байнам. рэн нюдэм, рэн гарни муума. тэр шангалаад мэшээгым тайлыш!

Хаани суулга суулааша мэшээгиин тайлана. Баштай мэшээг сооаан гатирна. Нюдэниин анилдаыма, айн болоо, гарын эдэгээ.

Хаани суулга суулааша рэн хулиин муу байна.

— Хэншье хн цигээд идэхкиидаа?

— Идэхкэ! — гэнэ, |с;^Ь Хаани суулга суулааша:

— Намаяа оруулыш! — гэбэ.

Баштай тиихэдэ мэшээг. соо хээд, дээрэээн Охр уяад

ортино.

— Хун ерхэ, суулга суулаха, бай, бу дуугара! Шамайе мэшээгтэйн ргд, суулга соо дурээд абаха, бэри бу дуу

гараарайши.

Баштай тэрээнээ хэшхэпэн биеэрээ бэшэ харгуйгаар ороод, хаан басагандаа адуу мал туужа ерэнэ. Туугаад гэртээ ерээд, хурээ соо хаагаад байна. Хуштэй ошоон бэеэрээ далайн суулга ехээр суулаад, Баштай эндэ хэбтэнэ гэпэн биеэрээ баряад, суулга соо дрээд абана.

— Намайе шаргааам алгаагааш, одоошье алахам шамайи, — гэнэ.

— Би Баштай бэшэб, хаани суулга суулаашаб!

— Худалаар бу хэлэ, баал мэхэлэхэшэни!

Тиихэдэ тэрэни суулга руу хээд, саашиин тульхэшхэнэ. Хуштэй суулга соо хээд алашхана.

4 — Одоошье хойто Баштайи алабаб, хгшэйн абахаб, — гэбэ. Дуу барижа гэр тээшээ ерэбэ. Гэртээ ерэжэ ябахадан адуу

мал аймаштай олон Хаалгатай байба.

Энэ адуу мал хаанааа ерэым, асаржа хааха гээд, Баш-тайнда гйгээд ороно. Ороходон, Баштай хгшэтэёон уугаад

идеэлэжэ, арсяа уужа ууна. Хштэй ороод хэлнэ:

— Уй, шамайи суулган. соо хээ хэнээб, хайшин гээд ерээш?

Баштай хэлнэ:

— Ямар иимэ бурхан анаатай хмши, ходо аймайи хэжэ

байха. Ши намайи суулган соо хэээнши?

— Хээ пэм.

— Би далайн оёорто ороод ябажа ябхадам, Уан Лубсан

хаани гурбан хбд рсэлд, энэ адуу мал манда зоси гаргажа г. Энэ адуу малаа ая асараад, пая ерээд пуунам.

Хштэй урна:

— Нээрэй? v^jS

— Нээрээбообдаа! \

— Хэнши хуни ороод урээ хада хый?

— хэ. ш л хэ. Баштай хэлнэ:

— Намайи суулган соо абаашажа хыш гэнэ.

Баштай: "суулгаа ехээр суулаад, суулган соо гйгээд оро-химбооби. У|дан Лубсан хаан намда зоси ухэ бииздаа", — гээрэй. Хуштэй гэртээ орон биеэрээ рш тэхэржэ далай дээр ороно. Далайн суулга ехээр суулаад: "Уан Лубсан хаанн гурбан хбн рсэл гэжэ хэлээ, зоси адуу мал асархам", — гэжэ суулга руу харайгаад орожо, тиигээд напаа барана даа.

Баштай гээшэ хаанай басагатай уужа, адуу малаа тх-жэ, Хуштэй нааа баража, Баштай шадамараар ажа яргажа пууна.