Бурятские народные сказки. Бытовые

— Зай, инаг нхэр Хшэтэмни, шиимни хэдыш тэнэг аа, намдаа нэгэ ехэ туа хргэбэш, яйн даа. Шиннн намайе шатаахадаш, у та а дамжажа тэнгэридэ гараад ябатарнн, хур-маста тэнгэри хубудтээ зоериёо хубаажа байгаад, намда юэн адуу, нэгэ азарга хртбэ. Мн хэр, хонидоо хубаагаа уды байна. Хэрэгтэй аа ши тргр ошииш! 11 гэбз.

Тиихэдэн Хшэтэ ехэ баярлан зубшжэ:

— Хайшан гэжэ биш тэнгэридэ гараха гээшэбиб? — гэхэдэн Аргата хэлэбэ:

— Гаража ядаха юума байха гэй. Бишнн шамайгаа ойдо абаашаад галдахаб. Тиихэдэм утаа дамжаад ла тарана бэ-зэш, — гэхэдэн:

— Зай, тиигэбэл ошоёо, — гээд хоюулаа ойдо ошожо, Аргата Хушэтэёо модондо таа хулижэрхёод галдаба.

Хушэтэеэ алажархёод, гэртээ ерэжэ, адууа малаар олон боложо, амганаараа сэнгэн жарган ууан юума ан гэхэ.

39. ХШТЭЙ БАШТАЙ ХОЕР

Хуштэй хушээрээ юумэ хэдэг байха. Баш-тай ехэ шадамар, юумэ эбллжэ урин

нарин. Хуштэйн хушээрээ hap соо нэгэ тэргэ хэдэг. Баштай ехэ шадамар, пургаар убээ аад ла, hap соо арбан шарга хэдэг, юу- юу хээд, ходо худалдажа мунгэн болгожо байха. Хуштэй нэгэтэ Баштайяа хара панажа, Баштайяа айлда ошопон хойно хэпэк шарга, тэргэйн таара шабшаад, газаан дургэшхэнэ. Баштайн айлаа ерээд байхадан, шарга, тэргэн ганса хара х болоод байна. Баштайн хугшэн хэлэнэ: "Хуштэй ерээд энээниишни гал-дашкоо, би гаража хэлэхиимаад айгааб, — гэнэ. — Би нэгэшье хр хэлээ бээб".

Тэрэ хара хг гульдхаад, утархай мэшээг болгоод, унам-хай ухэрээ асараад, хгшэнд хэлэнэ.\ "Би энэ хг. абаашажа гоород орохом", — гэнэ.

Тиихэдэн утархай мэшээг хг тэбэрэн, хэр унаад гоород орохом гэжэ ябанал даа. Харгуй дээрэн Хартагай хаан, °аян хаан хн байна.

Хартагай хаани гурбан басаган байсанаа хаяада уужа зина. Баштай тэдээни харана. Тэдэн пурана:

Г" Баштай, хайша ошохошом?

Баштай хэлнэ: [

— Гоород орхомни.::ш

Энэ мэшээг соо юугаа хэиимши?

— Мнгэмни.

гэн^~ Энэ мнг харуулагтылаа, ямар ехэ мнгэтэймтеэ,—

Баштай:

— ХойштыЛаа, хаани басагыии хархадаа хара х болош-

Иима. Хара х болгошхоод, юу намда мнгэ хыминт?

4 tftfl

Теэд хаанн басагад мэшээгын задалуулаад: "Мнгэ хэб-Дн", — гэнэ. Мэшээгын тайлаад харахадан, хара х байна. Басагад:

.— Мнгэн бэшэ х хним, — гэнэд. Баштан хэлэнэ:

— Хари, танда хэлээннмшииб, хаанн басагаы хархада хара х болдоты. ма, би нихэдээ яахым? — гэнэ.

— Теэ баабайдатанай орожо хэлэхэмнил даа. Тиихэдэн хаанн гурбан басагад аргадана:

— Ай, нохой, баабайдамнай б хэлыттаа, худы х болооб, тинмэ мунгэ хээд ухэбдн, дарханда абаашажа атхагты, — гзбэд.

Баштан хг дарханда абаашажа гед, гурбан басагад" та мэшээгээ барюулаад табина. Гурбан басагад мэшээг соо х худы байгааб, тды мунгэ хээд гэнэ.

Баштай тэрэ мнгэйн абаад, гоородто ороод, хэрээ унаад, даажа ядасаран юума абаад, гэр тээшээ бусана. Гэртээ ерээд, хэрээ табишхоод, юу х абаанаа, мнге хгшэтэёо турдаа абаашана. Мнг тоолохымаад, шадал бээ байна. Хгш Хштэйдээ эльгээнэ, шоод асархын. Хгшэниин Хштэйдэ ошоод шоод эрэнэ. Хштэйн урана:

— Шоооор яахымта? Хгшэниин хэлнэ:

— Баштай гоородоо юу х абаад, мнг тоолохоёо тии-гээ яагааб, — гэнэ.

Тэрэ хгшэниин Хштэйээ шоод абаад ерэнэ. Баштай тэрэ мнг таар дээрэ адхаад, шоооороон тооложо ууна. Тиижэ уухадан Хштэй одироно. Баштай хэлнэ:

— Ямар ши айн анаатай хмши, арбан шаргайм, арбан тэргээм отолоод тлеэхимши, тэргэ, шаргайм дргд, х болгоод орчоо хэнэйш. Тэрэ хёо гульдхаад, мэшээг соо хээд, хэрээ унаад, хэр дээрээ хг тээгээд ябаымилби, хаани бартаада ошоод; — хара х хэн абахаби? — гэхэдэм, хаан хара хеы абаад, мнгэ хэжэ гл даа.

Тиихэдэн Хштэй хэлнэ:

— Хэнши хни ошоохада хы даа? Баштай:

— г бээ яахам!

Хштэй: v

— Байза, бишини гурбан мэшээг х абаашахам, — гээд "Баштайаан гйгээд гаража, гэртээ ошобд хшээрээк шарга, тэргээ сабшаад, дээрэн ехэ юумэ хээд, тэргээ галдана. Гал-даад, хара х болгоод байхадан, хоёр мэшээг болоно. Хштэй хгшэнд хэлээд, хоёр мэшээгээ тээгээд: — хаанайда ошо-хом,~ гэжэ ябашаба. Тиигээд хаанайда хрэнэ. Хрхэдэн, ни болоод байна. хэрээ, хаани бартаада байАгаад, бартааиин хонсиргоно:

— Хара х хэн абахаб, хаани мнгэ хэн хэб? — гажэ

сирнэ.

Тиигээд хаани харуулшад хаанда хэлнэ:

— Тиижэ сиржэ байна бартаадамнай, тэрээии хайшая

гэхым? — гэнэ.

Хаан харуурнуудтаа хэлнэ:

— X ней ни абаашаад дарханда атхуулагты, сосёод, еэни

хэртэн уулгаад табигты, — гэнэ.

Хаани харууршад гараад, ХштэЙн хоёр мэшээгын рг-лээд, дарханда абаашаад, хйин атхуулна. Атхуулаад, биеэ-рын сосёод, ухэр дээрэн уулгаад табина. Хойнооон тэдэн сирэлдоод болёо. Хштэй гэртээ ехэ уурлажа ерэнэ. "Баш-тайн ерэээр алахаб", — гэбэ. Гэртээ ороо убээ ябаад, Баштай-да харайгаад ороно. Харайгаад орходон, Баштай гэртээ бээ, хгшэниин байна.

— Баштан хаанаб? — гэнэ.

— Айлда ошоо.

В — хээн Баштай намайи мэхэлээ, хаани харуурнуудта сосюулааб, хара хг мнгэн болгоо бээб, Баштайн бээ хада шамайи алахам, — гээд ххэйин суу барижа, тарсиин суу сосижо алашхана.

Тиигээд Хштэй гэртээ ерэнэ.