Бурятские народные сказки. Бытовые

Бусажа ерээд, долоон Хожогор Можогоройнгоо паМгыень алаха гэлсэбэ. Тэрэ дэшэнд долоон Хожогор ерэжэ, Можогоройнгоо амгыень алаад, гэртэнь тушуулээд ябашаба. Можогорой газаа гарахадань, памганиинь хэшд хэбтэбэ. Можогор унн удаан бодонгуй, гоё айханаар хубсалуулжа, нэгэ дошхон тэмээндэ унуулаад, р нэгэ тэмээ унажа, хаанай уруу мордобо.

Хаанай ордоной захада ошоходонь, хаанай хоёр нохой дошхон тэмээень ргжэ, амгыень унагаажа, р Можогор уналсаба. Тиихэдэнь хун зон ехээр сугларжа, Можогор арай гэжэ мэдээ орожо хаанай уруу ошобо.

— Зай, хаан баабай, хоёр толгой боложо хун болооор хани нхэр асаржа мрглхэ хсэлэнтэй ерээн аад лэ, иимэ оол болобо.

Хаан ехээр мэгдэжэ хэлэбэ:

— Хун зондо б дуулгаарай, хариин хаан дуулаа хадаа эшхэбтэр болохо. Би гурбан басагадтайб, нэгэ басагаяа ухэб.

Хаан баабай- басагаяа олон адуу малтайн хргэжэ гэбэ.

Долоон Хожогор хараад, дахин Можогоройдо ерэжэ, Ш гайхажа тагнаба. Долоон Хожогор Можогорые алаха гэжэ шии. дэбэ. Ехэ пайн хайрсаг бэлдэжэ хээд, Можогороо баряад

хайрсагта хээд, упа уруу тлхижэ орхибо.

Упанда урдажа ябахадань, нэгэ хаанай адуушан бгтэр убгэн тэрэ хайрсагые гаргаба. Гаргаад узэхэдэнь, Можогор гаража ерэбэ. Можогор адуушанда ехэ баярые хргэжэ, хонн-дыень туулсаад хаанайда ерэбэ. Долоон Хожогор харажар-хёод, Можогоройдо дахин ерэбэ.

— Бидэ шамайе упа уруу тлхеэ эмди, хаанааа гаража ерэбэш?;

— Уанай хаан гээшэ аргагуй баян ха юм, ямар ехэ туа

хргэжэ намайгаа урдахуулба гээшэбтэ, — гэбэ.

Долоон Хожогор ехээр гайхажа — Намайе, намайе урда-

хуулыш, — гэбэд.

Тиихэдэнь Можогор хэлэбэ:

— Таанад вэд хайрсагаа хэгты, би урадхуулхыень

мэдэхэб.

Долоон Хожогор глгр нэгэ нэгэ хайрсаг асарба. Можогор бултыень хадаад урадхуулба.

Тэрэзнпээ хойшо Можогор дайсанаа даража, жаргажа

ууба.

41. АРГАШХАН ХШЭХЭН ХОЕР

Урай, урай Аргашхан Хушэхэи хоёр, ябажа ябана. Аргашханиинь сэсэн аад ла

хушэбэй. Хушэхэниинь хуштэйд лэ тэнэг. Аргашханиинь аргал аргалапаар арбан тэргэ хэнэ. Хушэхэниин хушэл-хушэлиээр гансахан тэргэ хэнэ.

Хушэхэниин Аргашхандаа ерээд, арбан тэргээнь хараад, хардаа унаад, арбан тэргээн бала дэбпэшхэнэ. Тиихэлээрэн Аргашханиинь арбан тэргээ галдаад, арбан мэшээк х тээгээд, хэр хллд, хоёр бдэгт шбгэеэ хадхаад, хаани шагаабар доогуур ябана. Хаани долоон басагад гйгд га-сирна. I

— Аргашхан, Аргашхан, юугаа наймалаабш? — гэнэ. Аргашхан хэлэнэ:, I I Ш

— Айл нохойл, хэриимни бу ргээгты! ргээбэл, арбан мэшээк) алта торгойм адхашхат, — гэнэ. "а,"эаи-

— Арбан мэшээк алта-торгойш адхаа хадаа рбан мэшээк алта-торгоо хэжэ угэхэбди, — гэжэ ябаад гуйлдэАрмшаим урдааа" гйлдэнэ. Тиихэлээрэн АргашханBttM гэёо абаад, ухэрээ ууса рууяь х "Шlb К^ЩШЩ сиржо гйнэ. Аргашхан тэрэ памаанда Щ лта. адхатьхана газарта. "Айл нохойл харыт! АрбанШ "П торгойм х уйгааг болгошхоболта".-гэнэ gg* Щ долоон басаган Аргашханда арбан мэшээк | |

""Арбан мэшээк алта-торго(ВШИ ЛИ ерээд, байхадан, Хушэхэи ерээд: "Хайшан цд шээк алта-торго асараабши?" В^на ^ Щ абаад> хаани — Арбан тэргээ галдаад, ароан щ хэн абахаб,

шагаабар доогуур ябааам. Ароан щ ябаапам. Тиихэдэм арбан мэшээк алта-торго хэн у шш

fe"

хаани басагад гуйжэ гасирээд, "бидэ абахабди, бидэ абахаб-ди" гээд, хеенм абаад, арбан мэшээк алта-торго хэжэ г эн,

Хушэхэн тэрээниинь дуулаад, гэртээ ошоод, гансахан тэргээ бала дэбээд, галдаад, нэгэ мэшээк соогоо хээд, ээм дээрээ ургеед, хаани шагаабар доогуур ябана: "Нэгэ мэшээк х хэн абахаб, нэгэ мэшээк алта-торго хэн хэ ааб?" — гэнэ.

Хаанн долоон басагад гуйжэ гасирээд: "Мэшээк хнш хэн' абахым, мэшээк алта-торго хэн хым", — гээд, сосижо, сосижо табина.

Хушэхэн ехэ уурлажа ерэнэ Аргашхандаа. Гйжэ ороод, Аргашханаа амгайе алашхана. Аргашхан айжа хорголоноо гасирээд, хэр хуллд хээн эзыеэ тээгээд, хоёр бдэгт шбгэ хадхаад, хаани хажуугаар ябана. Хаани долоон басагад гйлдд гасирна.

— Аргашхан, Аргашхан, юугаар баршаалаабши? — гэлдэнэ.

— Айл, нохойл! хэриим ргээжэ, абхайим алабат!

— хэрииш ргээжэ алаахадамнай, долоон басаганаа айхынь шэлэжэ абаарайш, — гэнэд.

Тиихэлээрэн Аргашхан хоёр шбгэёо абаад, хэр ууса руун хадхана. хэр орсироод, шошоод гйшэнэ. хэр гй-хэлээр, Аргашхан хээн эзыеэ тльхээд унгаагаатьхаба. "Хари хэлэээмнээб. даа, танда, — гэнэ, — ^ абхайемни алахат гэжэ, аб-хайемни алашхаба шиидтаа".

Долоон басагад хртээ торжо, долоон басагад соооон аихаинь шэлжэ Аргашханда эзы хэжэ гэбэ. Аргашхан хаани айхан басагаар амга хэжэ гэртээ асарба.

Хушэхэн Аргашхандаа ерэбэ. "Хайшан гээд иимэ айхан эзытэй болообши?" — гэнэ.

— Эзыем алаахамнээш, тэрээнээ тээгээд, хаани хажуугаар: "ухээн эзы хэн абахаб, айхан басагаа хэн гэхэб?" гээ эм, — гэнэ..

Хаани долоон басагад гйлдэжэ ябаад:

— хээн эзыеэ гыщтаа, айхан басага бидэ гэхэбди гэлдэнэ. Тиигээд айхан эзытэй болоод ерээльбидаа, — гэнэ.

Хушэхэн тэрээни дуулаад, гэртээ гйжэ ороод, рьёо эзые сосижо алашхана. "хээн эзые хэн абахаб, айхан басагаа хэн ухэ ааб?" — гэнэ.

Хаани ёргоон басагад гйлдэжэ гасирээд: "хээн эзыиш хэн абахым, айхан басагаа хэн хым!" — гээд, сосижо, сосижо табишхана.