Бурятские народные сказки. Бытовые

— Бидэнэр иэхр айхан дангинар байгаа, байнабди, — гэлдээн басагад хаан аба да а хандажа, Шадамар барлагта шэнэ гэр табюулжа глбэ гэхэ.

Гэргй болоон барлаг юугээ хэжэ байна ааб гэжэ Шалхагар баянай эрьежэ ерэхэдэ, Шадамар барлаг шэб шэнЪхэн сагаан гэртэ орошоод рхрнь уулэ тулама утаан пуунаг-тажа байна ха. Ороходонь Шадамар барлаг бандаб дээрээ дабшалаад, бапал мяха эдижэ пуугаа пэн. Шалхагар баян гайхаандаа амаа ангайгаад уудэндэ зогсошобо.

— Гэрым галдажа, намда айн юумэ хээш даа. нэынь суглуулжа, Хартагай хаанайда ошожо, хамууран бужуурлан малынь нэр угаажа эдэгээгээб. бшэн малынь ш олон. Энэ гэрээ галдаад бапа дахин ошохо болоо хаб. Тиигээ haa бури ехэ, бури гоё гэртэй болохо байнаб, — гээд миэлзэбэ.

Шалхагар баян шамдан гаража, гэр тээшээ тургэхэн гуйл-г. Нэгэ гэрээ галдаад нэыень тулам соо хээд, Хартагай хаанайда ошожо:

— Хаан баабай! Малтнай тахалтаа гэжэ дуулаад, аргалха,

тупалхаяа ерэбэ гээшэлби, — гэбэ ха. Хартагай хаан ехээр су-

халдажа:

— Толгойгй той мог! Мал айм бшэи тахалда дайралдахые

згно гш. Энэ муу ёротодо хуули злэгты, — гээд сагдаа-нартаа зах'ирба.

Шалхагар баян арай шамай амитай голтой юумэ тэргээ ерэбэ. Хойто дэрынь Шалхагар баян хоёр барлагаа дахуулаад, Шадамар барлагые барижа, гар, хлынь хлюулээд, тулам соо хлээд:

— Зай, иихэдээ гартам ороош, абараам мултархаа бо-лёог… Шамайе галдахам, — гэнэ.

— Зб даа, баян баабай, — гэжэ тулам соооо. дуугарба. — Бнш онготой хн гээшэб. Гурбан харгын бэлшэр дээрэ абаа-аиаад, арса жодоо тулнжэ галдаарай, — гээ.

Шадамар барлагые гурбан харгын бэлшэр дээрэ абаашажа, туламтай барлагые ндэр шэнээндэ лг эн. Барлагууд-тэйгаа хамта арса жодоо бэдэржэ, холын тайгын гн руу арилба.

Шуан зээрдэ моритой, шунха мнгэн эмээлтэй, рэн нюдэтэй хн харгыгаар ябажа ябатараа, модондо лгтэй туламтай юумэ харажархиба ха. "Ямар амитан туламаа эндэ * — лг юм", — гэжэ дуугарба.

— Нюд аргалуулжа уунаб. Дайнда ябатараа хоёр ню-дэгй болоод, эндэ ууаар гурба хонобоб. Нэгэ нюдэндэм хараа ороо. ш гурбан хоног хэбтээ аа, нг нюдэм хара-лаг болохо, — гэжэ Шадамар барлаг дуугарба..

— Тингээ haa, ши гурбан хоног соо амара. Орондоо намайе оруула, — гэжэ рэн нюдэтэ гуйба.

— Аргам гы. рэн нюдр юу харахабши. Харюулжа;ял5апан малаа алдажархёо аа яахабшн, — гэжэ Шадамар барлаг нэгэ нюд аняад, нгдр хараад хэлэбэ.

— Хбн, хбн! Ши малшан, би хаан. Хэмнай нюдэтэй "ябаa haa дээрэ гэжэ ананаш. Би шамда унажа ябапан морёо, мдэжэ ябаан хубсааяа гэ. Намаяал эндээ уулга, — гэбэ хаш. Арсажа байан шэнги болоод, Шадамар барлаг мо-доноо буулгуулжа, туламаа гаргуулаад, хаанине хлижэ, тулам руу хэжэ, модондо шагтагалжархёод, хубсаыень мдэ-*бэ, морииень унаба. "Баяртай" гЭжэ хэлээд, гэртээ харишоо.

Арса, жодоо асаруулан Шалхагар баян шэнээнэй узуур-та тдэг табиба ха. "Яагаабта, болиит. Би хаан хн гээшэлби", — гэжэ тулам соо хашхарба.

— хэ саашаа, шамда мэхэллэм хр,—тээд Шалха-тар баян барлагуудтайгаа арилшоо.

Одоош Шадамар барлагаа г абааб. Энээнээ хойшо. тэрэнэй мэхэдэ орохоёо болёоб гээн баян барлагай гэр асар-хаяа хоёр тэмээгээр тэдэнэй руу ошоо эн гэхэ.

Шадамар барлагай газаа ошон гэхэдэнь, сэргэдэнь хадамал табло хазааргай, хажа мнгэн эмээлтэй, шуа улаац эээрд" моряк уиатай бай лай.

Гайхааар гэртэяь орожо ерэхэдэнь, Шадамар барлаг хам-6.1 торгом хубсаа умдвд, ташаалдажа уугаа эн ха. Баян n I угэеэ оложо ядан, удэндэиь байжа байжа:

— гурбан хартыш бэлшэр дээрэ шамайе шатаага*а пэмнайб. Нихэдэ" юугээ хаража байнабиб, — гэбэ.

— Арса жодоогой аднс ехэ. Тэрэнэй хусэндэ тэнгэридэ дэг-дэм. ошон гэЬээм ехын найр и ладан боложо байбал даа. Сэгээн Сэбдэг тэнгэриин Сэсэн гоохон басаганнинь убгэмнф-боло пал. холонхой гарымни барин гэхэдээ холодошоо. "Доодо тубидэтнай холоогй зеелэн гартай хн бии г гээ эн". 'Тиихэдэнь танннгаал заажа гб. айн моря угэжэ, гоёор хубса-луулаад, наашам эльгээбэл. Ошохол болоо гээшэт, — гэбэ.

Шадамар барлаг Шалхагар баянаа шатаажа, огторгойдо. тургвгед, орон нютагтаа амар жаргал тогтоогоо эн ха.

43. АРНАЙ

Арнай ябана. Алаг моритэй, алган шар-гатай, алтан малгайтай, алтан дгээтэй. Алаг мориндоо пуугаад, дуулжа ябна: "Алаг моритэйб, алтан шаргатайб, алтан малгайтайб, алтан дугээтэйб", — гээд. Тиижэ ябсаран нэгэ хун ушараад:

— Хэмши? — гэнэ.

— Нэрэеэ марташхээльби, — гэнэ. — Нэрымни хэлыш, алтан шаргаа ухэб, — гэжэ.

— Арнайш, — гээд, шаргайн абаад ябашана. Дугыгоо, морёо баряад ябжа ябна. Дахяад ушарна.

— Нэр'эш хэм? — гэнэ хун.

— Нэрэеэ марташхээльби! Нэрэйм хэлыш! — гэнэ.

— Арнайш! — гээд, алаг морииен абаад арилшана. Бала нэгэ хун ушарна:

— Хэмши? — гэнэ.

— Марташхээб нэрэеэ. Нэрэйм хэлыш! — гэнэ.

— Арнайш! — гээд, алтан душен абаад арилшана. Послед* ни алтан малгайтай ябжа ябна.

— Нэрэш хэм? — гээд дахяад хун ушараад урна,

— Марташхээб нэрэеэ, — гэнэ. — Нэрэймни хэлыш! Алтан малгайяа ухэб! — гэнэ.

Алтан малгайин абаад арлишана. Юушье убэй болоод ябжа ябана. Нэгэ добуун дээрэ хубхай дала олоод убэрт хэнэ. Нэгэ хнэйдэ хонохоёо орно. ~ Хонуулыт, — гэжэ.

— Хоныштаа!

— Мяхандатнай мяха хэхэдэ баабэй? — гэнэ. Мяханиин бусалжайна тогоои соо.

— Баабэй л даа! — гэнэ.

— Мяхантнай мяхаймни эдехэ бэй? — гэнэ.