Бурятские народные сказки. Бытовые

Ьайд сэсэн гэхэдээ мнхи айшан хгээ хэлэбэ гээшааб-даа, намайе хита абаад гарахымни ха, раад, эжэндэмни хэлэбэ-гяш гэжэ. "Хинай тэнэг" гэхэдээ рынг эжэниие хэлэбэ.

46. ХИИНАЙ БАРЛАГ

Урда сагта набтаршаг аад, пахалюун, шамбайшаг бэетэй, ажал хдэлмэридэ атаржаан Хиинай гэгшэ нэгэ баян хунэй барлаг болон уе нааараа ябаан юм.

Мн баянай хатуу хатабай Ханда Хиинай барлагаа га-заашалжа, эдеэнээ илгажа, лдээ дутаадаа тлхижэ гед, хана хаяагаа хайра гамгйгр нэшэн, рынг уур-хайда оро сараагй орошодог б&йба гэхэ.

Хиинай барлагай хооон гэдээниинь хододоо хуршаганан, элдэб нгр абяа гарадаг байбашье аа, хн зондо хэлэнгй, "бэр бэедэм бшэн, ара таладам альбан шдхэр эшээлбэ" гээн бодолдо хатажа, уруу дуруухан ябаба.

> Нэгэтэ, гани арын галзуу эдеэнэй дэлбэрэн байхьш урда тээхэнэ, эзэнэйнгээ эдеэнэй гэрэй дэ сэлин ороходонь, хатуу харуу Ханда угтан:

— Ажал хдэлмэреэ хаяжархёод, яагаа эртэ ерэбэ гээшэбши?! — гэжэ зэмэлбэ.

— Хулисэгты, хатабай! дэрэй хдэлмэри ллэн хэгдэбэ г гэжэ ананам, — гээд хын эшэдэ суухаршапан альгаа дэл-гэн зогсоно.

Юу хээндээ янгарханаш, — гэжэ шэхэндэ шэрунээр ярд байсара абяа гараба.

— Хоёр сажан шэнээн тлеэ таталяагй табижархёод, орожо ерэбэлби, — гэжэ Хиинай барлаг хэлэбэ.

— Тэрээхэн хдэлмэреэрээ хизаарлахам гэхэ эдэлгэтЭй гш? глнэй уураг шараг наранаа дэшын лэн наран хрэтэр хдэлмэрилхэ баатай бэшэ юм гш, — гээд харуу хатуу Ханда амган хандаганан, шадар ууан айл тээшээ алхалба.

"Ээх даа! Эдэнэрэй хдэлмэриие хэды ехээр хэбэшье, заха

552

зайдань гараха бэшэш, ело шэнги садаха сайхагй хомхой амитан байна гээшэ" гэжэ уйдхар гашуудалда дарагдан байха уедэнь, дрбэн ханатай булгааанай рхэ тооноор утаа буш-хан, эдеэ хоолой хуншуухан, амталиг нэр мн хбиэй хамар сорьён хангалтана.

"Одоо даа, эдеэнээнь хожомдонгй, амтата хоолдонь хун шэнги уулсажа, тэжэгэрхэн гэдэээ эльбэжэ абаха болобол-тойб!" гэжэ ххеэд, булгааанай дэ татан ороходонь, хонхои тогоон соо адуунай арьбантааа эхилэзд, арья-барья мяхан бусалан, шлэниинь халюуран байба. Тэндэ хэншьегй хэбэр-тэй.

лэн хооон ябаан хбн эжэ эхигй шл залгяад, модон шанагаар тогоон соохи шлэ' худхан хуйман байха едэнь, адууний хята шанага соонь оногдошобо.

"Байза, энээхэнээ ама хрд зэхэдэ яалтайб" гэжэ бодоод, тэрэнээ абажа байха едэнь газаа гэшхр дээрэ хнэй ерэжэ ябаан абяанай дуулдахада, тэрэ хбн тэбдээндээ ойлгомторгй, халуун хятаяа бэртэлжэрхибэ ха.

Айлай аха заха убгэн хажуудаа нэгэ хнтэй орожо ерээд, амар мэндэеэ андалдан байха зуураа, Хиинай хбнэй энгэр бэеэ тэбэрин, буршышоод байхыень адаглаад:

—. Хиинай, наран буртагта ууба т\, али арюунда г, газаа гараад, тэнгэриин зэ шарайе хаража ерэл даа, — гэбэ.

Хунэй хэлэхэ, нохойн хусаха хаанаб гэжэ боцо'юн тэрэ хбн газаа гараад: "Харуу хатуу амганай харамнаыень хара нохой эдиг!" — гэжэ хятаяа нохойдо хаяжархёод, бул-гааанда орохотойгоо сасуу:

— Сэлмэг тэнгэри сиидын байна, сэсэ мэргэн бгэд сэгтэй угэ хэлэбэ. Хята халуун, Хиинай тэнэг байна, — гэжэ оньо-тойгоор хэлээд, тэрэ бгэниие тэнсэлгй ехээр гайхуулаа эи.

47. ХЛЭНШЭ ХН

Урдын урда сагта нэгэ баян хун байгаад, хлэншэеэ ехээр хашадаг байгаа юм

ха. Нэгэтэл г абахал байхаб гэжэ тэрэ хлэншэ сулее газарые хулеэн ябадаг байгаа.

Нэгэтэ тэрэ баян хун нэгэ айлда айлшаар ошобо. Иишэ тиишээ ябахадаа, хлэншэеэ абаад ябадаг байгаа. Нэгэ бу-хэли дэр шахуу ябажа, арай гэжэ тэрэ айлдаа хр. Морёо буулгамсаараа, хлэнщэнь гэртэ орожо хэлэбэ:

— Миний эзэн хадаа оло дахи хэллхэ дурагуй юм, дэ-элэн таанар эдеэлхэдээ — нэгэ лу гэ, б хэлэзрэйгты, оло — -м rivnmiihe хэдэрлэшэхэ байха.

t->," nine

эдеэлээгй ябаан баян хнэи ШУШИ Эдеэгээшье гаргажа. шан хун хадаа мэдэгдлхэгиуриба. Нагая баян хниие эдеэлыт гэжэ "рэ аила "хам?аД?

хэлээд, дахин хэлэбэгй. Баян хн то йгээр хлеэн

даа" гэжэрхёод, дахин ^ЩК Дабтабагй Хлэн-ууба. Гэрэй эзэдэй нэгэнииншье да с аба хэбэр

зоболон гээшэб гэжэ мэдэ^ болоо юм эн гэлсэгшэ.

48. ГЫТЭЙ XYH

Эртэ урда сагта нэгэ угытэй убгэн байгаа. Энэ убгэндэ ганса нэгэ хбн

байгаа. бгэн наа барахадаа хбндээ баруун урдахи хадыя саана б гараарай гэжэ захиба.

Хбн нэгэ хэды жэл нгэрэн хойно агнажа ябатараа тэрэ хадын саана гарашаба. Гарахадань нэгэ багахан балгааан байба. Тиигээд хбн гэртээ ерэбэ, Харин шэрээ дээрэнь элдэб гоё эдеэн бэлдээтэй, юумэнь эбтэйгээр хуряалтатай байба. Хбн эдеэень эдижэрхёод гайхажа ууба.

Хойто дэрынь ерэхэдэнь, баа эдеэн бэлдээтэй байба. Гурбадахи дэрт хбн эртээр агнууриаа бусажа ерээд, га-заагаа хоргодоод ууба. Хбнэй уухада нэгэ ехэ пайхан басаган ерээд, эдеэ хоол бэлдэжэ оробо. Хбн басаганай гэртэ ороходонь, гэртээ орожо ерээд, басагантаи хрэлдэ-

бЭДБасаган ехэ сошобошье', хбнтэй хрэлдэжэ, амганшни

болохоб гэжэ гэеэ гэбэ. — ПоЛап Тэоэ нюта-

Эдэ хоёр гэрлэжэ нэгэ нютагта ^^%^боЪбо. гайнь зон хбнэй амга ехэ айхашаажа |Щ Басаганай уандаа ерэхэ бринь ш ШШШ гэртээ ерэжэ,

Тэрэ лама басаганда ехэ дурлаан байбаЦЦ Щ Щ бгэнд лама дурлаба, дэрт уулзахаяа |

гэжэ хэлэнэ.

бгэниинь: улзахадаа айнаар илдам

"— Ламатайгаа уулзаад бай. иРагуугаар хрэлдрэй, — гэбэ. а ошоходоола-