Бурятские народные сказки. Бытовые

Тэрээни мэдэжэ абаамээрээ, тэрэ хаан хбши сэсэйи ойлгоод; "Хаалгаатай хбши табижа, наашан намда асараг-туй", — гэбэ. Тэрэ хбши гаргаад, хаанда асарба. "Байс, эдэ хбши сэсэйи ш туршаад зэхым байна", — гэжэ хаан ойндоо' анаад, тэдээнээн ураба.

— Дайда дээрэ гурбан улаан юум?

— Ялгада ургаан шнээн улаан, Яргалтай хни шарай улаан,

Ябарта леэлгээн нэгэн улаан, — гэбэд тэрэ хб-

шын.

— Дайда дээрэ гурбан сагаан юум? — гэжэ хаан ураба.

— тэлхэдэ эн сагаан,

дэхэдэ шдэн сагаан,

гхэдэ яан сагаан, — гэжэ хбд хаанда харюу гэ

бэд.

— Дайда дээрэ юэн ххэ юум? — гэбэ хаан.

— Хасууран ххэ, наран ххэ, тэнгэри ххэ, уаи ххэ, ногоон ххэ, — гэбэд. — бэлд хагдархай хуша ххэ. бэл-д ххр байха бурюу ххэ. Бурюу гэжэ ногоон бэлдэ ходо ххр байдагшымаа.

— Архиин арбан гурбан эдьхргэ намда нэрлэжэ гэг-ты, — гэжэ хаан тэрэ хбдтэ хэлэбэ. Тэрэ хбшын нэр-лэбэ.

Архиин арбан гурбан эдьхргэ гэжэ:

Ургажа байан ногооноон, Ургажа байан модоноон, Хурдан морьни туруунаан, Мэргэн хни эрхэйээн, Мэдэдэг хни хэленээн (бэшэ юумын)

абажа эдьхээн байна архи, — гэжэ хбд хаанда хэлэбэ.

Хаан хбши иимэ сэсэн мэргээр харюу хэлэжэ гэхэдэнь ехээр баярлаад, адаа мал, мнгэ юумэ гд табиан юм

гэлсэнэ.

55. АНААМГАЙ АХАДНЭР

Эртэ урда нэгэн сагта бэлэй. Эхэ эсэгын гурбан хбд байгаа. Хамта ябадаг эн. Нэгэ айн cap шахамалтай байтарань, тэрээнииень гэнтэ абашаба, гы болошобо. Гурбан ахаднэр:

— Сарнай яашаба гээшэб, хулгайшан, магад, абаба г? — гэлсээд, — тэрээниие хайшан гэжэ олохо ушартай болооб, — гэжэ збшэлсэхэдээ:

— Таалсаад олоё, — гэлсэбэ.

— Зай, тиигэе. Таабари хэлэ, хэлэ. Ши хэлэ, ши хэлэ, — гэлсээд, аха хбн эхилжэ хэлэбэ:

— Нэгэ хрзэгэр хара хн ябаба, — гэбэ. Хоёрдохи хб-нвинь хэлэбэ:

— Хрзэгэр хара тула тэрэшни боршигор нюуртай байха ёотой. (

Гурбадахи хбун хэлэбэ:

— Хрзэгэр хара аад, боршигор нюуртай тула тэрэшни Бор-шитхо гэжэ хун гээ, шэ.

— Мун Боршитхо сарымнай хулгайлба, тэрээниие бэдэржэ олоё, — гэлсээд, гурбуулан Боршитхо гээшые бэдэржэ ябаба.

Холо газар бэдэржэ ябатарань, нэгэ хрзэгэр — хара аад, боршигор нюуртай нэгэ хн ябаба.

— Та, хэн гээшэбта? — гэбэ. —;

— Би Боршитхо гээшэби, — гэбэ.

— Аа, тиимэ аа, та бидэнэй шахамал cap хулгайлан хн мун, — гэлсэбэ. в

Боршитхо:

— Яагаад намайе хулгайда хабаадуулаабта, — гэхэдэнь:

— Бидэнэр таабари таалсааД мэдэбэбди, — гэхэдэнь, Бор-

шитхо сэсэн гэдэ бэрхэ байан тула тэдэниие дтэ уауулЩщ

гуй, торгоохо байба. Тиихэдэнь гурбан аха днэр:

— Бидэнэр мэдээн байхабди, ши абаан байнаш, — гэжэ Боршитхыё барижа хлеэд, хуули яаманай газарта абаашаба.

Тэндэ ошоод:

— Энэ бидэнэй cap хулгайлан хн мн тула энэ хнээ сарые бидэцэртэ тллжэ гд, энээниие хээлтэдэ оруул-

хые гуйнабди, — гэбэ. Боршитхо хэлэхэдээ:

— Эдэ гурбан намайе хардахан багадаад, бэеыемни хср хлижэ, сохижо зобооондоиь, эдэ гурбаниие хинамжада аба-

хые гуйнаб, — г гэбэ. Щщ

Заргын ноён асууба:

Таанар энэ Хнэй хулууаниие яагаад тодоруулаабта?

Гурбан ахаднэр хэлэбэ:

— Бидэ гурбуулан таабари таалсаад мэдэбэбди.

Боршитхо хэлэбэ:

— Энэ гурбан уймар тэнэгдээ намайе сллд, эдээ-

нине хинамжада абаха ушартайт.

Заргын ноён хэлэбэ:

— Таанар маша тэнэгд гээшэт, таалсаад мэдэбэбди гэжэ гэмгй хниие барижа эндэ асарантнай буруу ябадал гээшэ. Таанар анханай тэнэгд эн тула гэмгуй орхигдохот, энэ ху-

ниие хулгайлба гэхэеэ зогсогты, тиигээд ябагты.

Гурбан ахаднэр:

— Бидэнэр мэдэпэн байхабди, эрхэ бэшэ энэ Боршитхо ху-

луужа абаан байха, — гэлсээд алангй байба.

Тиихэдэнь ноёдууд збшэлд:

— Эдэ гурбанда юумэ нюугаад таалгуулха ушартай байна, агад мэдэхэ байгаа аань, Боршитхыё мушхэжэ болохо байна, — гэжэ збшэлдд, тэрэ гурбан ахаднэрые харанхы гэр-тэ хаагаад, урда згтэ нэгэ хээн гахай газарта булаад, баруун зугтэ нэгэ ндэгэ газарта булаад, хойто зугтэ нэгэ шэрэм тогоо газарта булаад, тэдэ гурбан хбдые гаргажа асууба:

— Зай, урда згтэ газар доро юун байна бэ?

Гурбан хбд нэгэ газарта урда урдааа харалсажа уу-гаад:

— Таабари ши хэлэ, ши хэлэ, — гэлсэбэ.

Нэгэниинь хэлэбэ:

— Тэрэшни хрзэгэр хара юумэ байбал, нэгэ зрынь шан-тагар байха ёотой бэзэ, — гэбэ. Гурбадахи хбн хэлэбэ:

— Хрзэгэр хара аад, нэгэ узр шантагар тула тэрэтнай

гахай гээшэ, — гэбэ.

— Зай, баруун згтэ юун байна бэ мэдэгты, — гэбэ.

Мн хбд гурбуулан:

— Ши хэлэ, ши хэлэ, — гэлсээд, ргэниинь хэлэхэдээ:

— Монсогор сагаан юумэ байна, — гэбэ. Хоёрдохн хбн

хэлэбэ:

— Монсогор сагаан тула нэгэ талань хушуутай бэзэ.-* гэбэ. Гурбадахи хубуун хэлэбэ:

— Монсогор сагаан аад, нэгэ талань хушуутай тула тэрэ бол ундэгэн гээшэ бэзэ, — гэбэ.

— Зай, хойто зугтэ юун байна бэ? — гэбэ. Мун лэ:

— ТШи хэлэ, ши хэлэ — гэлдээд, нэгзниинь хэлэхэдээ:

— Нэгэ тунтэгэр хара юумэ байна, — гэбэ. Хоёрдохй хубуун хэлэбэ:

— Тунтэгэр хара тула нэгэ талань хонхогор байха бэзэ, — гэбэ. Гурбадахи хубуун хэлэбэ:

— Тунтэгэр хара аад, нэгэ талань хонхогор тула тэрэ бол тогоон гээшэ бэзэ, — гэбэ.

— Зай, энэ Гурбан нюуан гурбан юумыемнай сум таажа, Ж танижа мэдээн тула Боршнтхо, магад, эдэнэй cap хулгайл-ан байжа боЛолтой байна; — гэжэ Боршитходо шанга хэм-^ л жээ абажа мушхэхэдэнь:

— Хулуужа абаамни унэн байна— гэжэ хэлэбэ.

Тэрэ гурбан хбудтэ Боршитхооо сарыень тулуулээд, Боршитхые хээлтэдэ оруулаад, турмэдэ хааба гэдэг.