Бурятские народные сказки. Бытовые

— Ахайн Ирхудэй толгой Улаан Залаа Мэргэн Дэгэйн мэдээндэ байдаг байгаа. эн тэрэ дайдые эжэлээд, та ига да ябаан ангуудын баа эжэлэдэг байгаа юм. Тэрэ тайгадаа агнажа ябааар, Улаан Залаа Мэргэн Дэгээ хубуун нэгэ та рил эреэн буга хараба ха. Номо аадагаа абаагуй юума ад, гэртээ ошобо ха, номо аадагаа асараха гэжэ. Тэрэ амаандан Ту-иэршиин хубуун Бара тургэн тэрэ бугайе харбажа унагаага^ад, шорложо эдихэ гэжэ шамдажа байба ха.

Дунда сэсэн д хаража, нэгэ мирад гэжэ хэлэбэ гэхэ:

— Тэрэ бугайе нэгэ харбалгайн* газарта барижа гд, Улаан Залаадаа харбуулжа, оноо хадан буугаен еэндэ гэхэ.

Гурбан сэсэшулнд туниие збшбэ. Тнэээ хойшо болходон гурбан сэсэн нэгэдэжэ, нэгэ газар ууба ха. Сэсэниин ехэдэ, сумэгэниин бдндэ гурбалдайн гурбан* сэсэн буте тааха, бухэлиие намнаха юмад сууда орожо, сойда хатаража байгаа юм.

Нэгэтэ Гурбалдайн гурбан сэсэндии гэртээ уухадан, хоёр амаган оробо ха. Мэндэ амар хэлсээд, тэдэ амагад хэлэбэ:

— Бидэ хоёр базанадабдн, хоюулаа аха дуу хоёрой памага-дабди. Хоюулан иэжээд нэжээд хбтэй байба бди. Тэрэ хоёр хбднай эрээмэ сасуу хоёр байгаа юм. Нэгэ 1?уни хоюулан хбдээ тэбэрээд унтаан юмабди. Нэгэнээмнай хбн угл бодоходомнай хэшэжэ байгаа юм. лээн нэгзэ мнв болоходон буляалдажа байнабди. Гурбалдайн гурбан сэсэЯЯН

манай хэрэг илгажа угыта.

Гурбалдайн гурбан сэсэн тэрэ амагадые лээн хбея асаруулба. Ехэ сэсэниин тэрэ хбниие абаад, элмэеэ баряад далайба, хоорондоогуурин хахара сабшаад, нэжээд нэжээдээр

угэхэ гэжэ. Тиихэдэн нэи эхэн хэлэбэ:

— Хбемнай аланхаараа, энэ амганда угэгты! — гэжэ. Тиихэдэн нг амганиин хэлэбэ:

— Сабшагтуй, хэндэшье хртэйгй байг! Гурбалдайн гурбан сэсэн тэрэ амагадай хрид дээрэээ

илгажа, хбе сабшахагй гээн амгандан гэжэ табиан гэлсэхэ.

53. ГУРБАЛДАЙН ГУРБАН СЭСЭН

Гурбалдай гээши хун гурбан хбтэй байгаа'. Тэрэ гурбан хбн худмури хээ

убэй гэртээ уу ууаар эсэгэеэ далан улаан хэри идежи дуу-

Ьашхоо. Тиихэдэ д хбниин ахааан урана:

— Аха, аха, хаанапаа ерээбши?

Ахан хэлэнэ:

— Хуйтэн голой сэлеэнээ ерээб.

— Хйтэн гол гэжи голооо гараан горхоо хэлэныштаа?

— Голооо гараан горхонши аан, тураг шубуун дэбзжи гараа бэй има.

— Тураг шубуун гэжи тугаар гараан бульжуиуурай х-бн бульбурайхани хэлныштаа?.

— Бульжумуури хбн бульбурайханшни хадаа хаан х-"и алтан орьег дээрэ уужи, хоёр даляараа газар хадхажи байиима.

— Хаан хнн алтан орьег гэжи харса хни урса хэныйш-

таа?

— Харса хни урсаши аан хоёр нохой хоёр эрхиндэн

уугаад, дуу дуугаа дуулалдаа бэй байиима.

— Хоёр нохой гэжи хоёр нохоёо нойтон глг хэлныштаа?

— Хоёр нохойн глгнши аан, Шингэлтйн дабаан дэ дшен пд туулга даажи гараиима.

— Шингэлтйн дабаан гэжэ бог-аг адхаан болдогоо хэл-ныйштаа?

— Бог-аг адхаан болдогши аан, ялгайн ябар халхала-

иима.

— Ялгайн ябар гэжи гл дэшин шируу хэлныйштаа?

— гл дэшын шируушии аан, хоёр сэсэн хр хэлсэ-жи байаар хэлэеэ хлдшхниима.

— Хоёр сэсэн гэжи хоёр хэлхеэ тульмага хэлныйштаа?

18'

5

275

— Хоёр хэлхэй тульмагши аан, хэлхэ хр дутаа бэй има. Тиигээд гэртэпээн Хартагай хаани нэрэ др ошохомнай

гэжи тхрэбэ. Тхрд ошоо. Ошоходон айл байгаа. Ехэ хубуунннн тэрэ айлда ороо. Ороходон, гэрэй эжин гэртээ убэй. Гэртээ убэй байхадан, ахааан хоёр д хбниин у-раба: '

— Ямар хунээдэ орообши? — гэжи.

— рн нюдээ рмдк хнээдэ орооб.

Тиигээд саашаа ябана. Баа нэгэ хнэй гэр байхада тэндэ дунда хбниин оробо. Дунда хбнээн урана:

— Хэнээдэ орообши? — гэжи.

— орон дахатай хунээдэ орооб.

Бапа саашаа ошоходон нэгэ гэр байгаа. Тэндэ бага хбу" ниин оробо. Тэрээнээн урана:

— Хэнээдэ орообши?

— Сагаан морьтой хунээдэ орооб, — гээ.

Тиигээд саашаа ошоходоо тэрэ ороон улааа хсээ. Х-сээд, урайн ороходоо, ахан хэлэнэ:

— Энэ минии ороон гэри эжин.

— айши гээд таняабши? — гэхэдэн:

— Нюураа угаагаад, угаадааа хушаа бэй иима, тэрээ-гриин таняаб.

Нг хбгээ хсээд, дунда хбниин хэлэнэ:

— Минии ороон гэри эжин ЭНЭ. t

— айшан гээд таняабши?

— орон дахаяа эжирээд мд эн, тэрээгрин таняаб.

Урайн ороод инеэлдээд ябана. Гурбатхи хгээ хсээд, бага хбниин хэлэнэ:

— Минин ороон гэри эжин энэ, — гэбэ.

— айшан гээд таняабши?

— Сагаан морёо унахадаа ильбээд унаа эн, тэрээгрии таняаб.

Тиигээд Хартагай хаанаа нэрэ др зугаалаба. Зони тархада тэрэ гурбан хбн хаандаа заагаа: — Энэ гурбан хбн мани урай орходоо шоглоо ан, — гэжи.

Тиихэдэн хаан ураба:

— Яахадаа урайн орходоо шоглообта? — гэжи. Тиихэдэн ехэ хбниин хэлэнэ:

— Би энэ хунээдэ ороо ам, ороходом хэнээдэ орообши гэжи бэшимни ураа ан. Тиихэдэн рэн нюдэ рмдг хунээдэ орооб гэжи хэлээ эм, айшин гээд таняабши гэхэдэ, нюураа угаагаад, угаадапаа хушаа бэй иима. Тэрээгрин таняаб гэжи хэлээ эм. Тиигээд танихадам, бэшимни: "Аха зоб хэ-лээш", — гэжэ инеэлдэжэ урай ороо амди.

Нуг хоёр хбд ушараа хэлэбэ.

Хартагай хаан тэрэ гурбан сэсни табяад, хоАнопоон тагнууд

гаргаа. Харьхадаа юу хэлсэхиимааб гэжи.

Ехэ хбниин хэлэнэ:

— Хартагай хаани гээшэ ямар хара хни зэтэвби? Нг хоёриин збшжэ, дунда хбниин хэлэнэ:

^ — Энэ аршин ямар хни амтатайб — гэжи.

Нг аха д хоёриин:

— Бэди б ah а тиижэ анаа амди, збт,—гэжэ.

Бага хбнийн хэлэнэ:

— Энэ мяханнин яахадаа нохойн мяхани амтатайби? — гэжи.