Бурятские народные сказки. Бытовые

61. ЯМБА ЕХЭТЭЙ ХАТАН

Урда сагта ямба ехэтэй хатантай нэгэ. хаан ууан юм ха. Хаанайнгаа гэртээ

бии гыдэнь хатан болоониинь элдэб ааша гаргажа, хаанай нэрэ турыень хухалдаг болобо.

Хатанай тэрэ бугэдэ муухай ааша гаргадагыень ахалагша адуушаниинь нэн сэхээр хаандаа дууан хеерэжэ угэдэг байба.

Энэ яяр яндан адуушаниие заал паа угы хэхэ байна гэжэ хатан ни дэргй бодолгодо хатажа, мяха маряагаа гээжэ,

ара Я!пандаа ороно. 1 ___|Ш _аоп

Нэгэ дэшэ хаанай хатан дайрамтаар яаха аргагй болон, ёолон ёохойлон, оро Д^ис^Р^эрлэ^^ харина, тэхэринэ. Эмшэ ламанарые асараад эмшэлуулнэ туа болоногй.

Хаан анаагаа ехээр зобоно:? я ар_

— Зай. хатамни, иигээд байхадаа я алта! ю "ЩШШ гаар шамайгаа эмшэллээ хадамни эдэгэхэ байна

ураба; I | "ли хатаншии гу-энэ хое-

— Ахалагша адуушаншни гу, алi хаi дэ зундэмни

ройшни нэгэниин заал аа хэхэ оавп *ц" ввдве н-харагдана. Тэрэнэйшни амиды оа1ига*. б0ЛОХогуй, — дыхэ аргамни алаа. Ямаршье эм дом намда туп

гэбэ. I Щ байха ахалагша адуу

- гы, шимни юугээ хэлэнэш? Аха байнад тэрэнэймни

шанаа алаха гэхэдээ, алаха 1ВНИ хлэгД олошоржо, аша туаар адуун рэгтэмни хурда j нэрэтэй сю-, хаан нэрэмни холын сууда гаража. "Р ШЖ1 гэбэ fЩ лотой боложо байпанаа маРтаха rPv али адуушаншни гу?

— Хатаншни шамдаа досоо *м ,харашаба. гээд, ямба ехэтэй хатаниинь ОУРУУ

— Тяихэдээ мха болонобиб? — гэжэ хаан ехэ анаа зо-бонгёор ас\тба.

— наха хээхэеэ р мэдэ. Албата зондошни энээн шэнги

адуушан олдохогй байан юм гу? Хаан хунэй хуулинь гар-таа бэшэ юм гу? бшэн гээшэ шинии шиидхэбэриие хлеэжэ байха бэшэ. Энэ сагтаа ами бэеыемни абарха шадалтай хадаа абаря. лэ тиибэл яанаш. Зрхэмни хрэжэ, амимни саглажа байна, — гээд, ёолохо ёгшохонь улам бури ехэдэнэ.

Ахалагша адууШанаа алаха гэхэдээ, нэгэхэншье зэмэ зон-до хээгуй хуниие алахань бэрхэтэй байан дээрэээ хаан яа-хашье аргагуй болоходоо:

— Хабшуу хадын хундыдэ хуурай модо ехээр обоологты. Хэн хун тэндэ уридшалан ерэнэб, ямаршье хун. банг, тэрэниие саб шуурэжэ абаад, галдажа орхихот. Хэрбээ минии захирал-тые гйсэд дргэжэ шадаагй аатнай, таанадые бултыет- най тэрэ туудэбшэ соо шатаахаб! хэьэн худзлмэрнпнг урые тэрэ сагтаа тургэн элшээр намда дуулгахат, — гэжэ барлагууд-таа иимэ шанга захиралта гаргаба.

Хаанай барлагууд тургэн дундаа тухеэрээд, заажа угээн газартань ошонод. Ойн модые узуураарнь унагаажа, з-. рээрнь хирбэжэ сомоод, огторгойдо хурэмэ улаан "туудэбшэ I табяад, ямар зэмэ хээн хун урид ерэжэ, энэ улаан туудэбшэ соо шатажа, шандаруу болохо ааб гэжэ хаанай барлагууд ху-леэжэ байна.

Хаан ахалагша адуушанаа хэды хайрлабашье ha а, хара хэ-.4 рэгээ хсэндэнь оруулха баатай болоон дээрэээ тэрэнээ дуудуулжа асараад:

— Барлагууд тлеэ тайрахаяа ойдо ошобо. Тэдэнэй хэжэ бакан худэлмэрииень айн шалгажа абаад ерэлши. — гэбэ. Ахалагша адуушан тургэн дундаа мордоод, хабшуу хадын I х'унды тээшэ харайлгаба.

Тиигэжэ ябахадань, нэгэ амтан харгы дээрээ тодожо гараад:

— Залуу хубууя, морёо зогсоогты даа, — гэбэ.

Морёо зогсоогоод: — Юун бэ? Ехэ яаралтайб, — гэбэ.

— Эрэмни сэрэгтэ мордооор гурбан жэл болоо. Хэрэг-шээхэдэ тлэй хундэхэ эрэ хун дайралдабагйл. хибднп мяха эдне гэжэ амар заяа злхэеэ болибо. Тлэй хундэжэ, хайраа хргыт, — гэжэ тэрэ эхэнэр гуйжа байба.

Адууша хбн забдагуй ехэ яаралтай ябаба шье ha а, орожо тлэйень хундэхэ гурим заншалаар хундэжэ гд, гара-хаяа панана.

— гы. та нэгэ бага хлеэгыт! Шлэгй мяха эдидэггуй, шрбээгуй дэгэл мдэдэггй юм. Болоон эдеэнээ буруулха-гй, бууралай угэ-э бушуурхахагй юм гэжэ гэ бии агша, — гэбэ гэрэй эзэн эхэнэр"

— гы, битнай ехэ яаралтай ябаан хи гээшэб. Хожом ябахадаа амасуужаб.

ЯВ?* Яаража ябааар ядардаг юм. Хожом болоходо шЦ&^

дог юм. Залуу хбн "хуушанай эсэгэ бгын ёпо гурамые 6*> эбдыш. Нэгэ аяга щулэ барижа хайрлыш, — гэжэ малгайн шэнээн мяхатайгаар аягатай шулэ барина.

Яагаашье амандаа агтаи, хэлэндээ хэдулгэтэй амгаи гээшэб гэжэ хаанай адуушан хбн анажа уугаад, яараи байжа аягатай шлэинь амасан, малгайн шэнээн мяхыекь маймаран уужа эдибэ.

Нхэрни намайгаа мэхэлбэ аа г гэжэ хаанай хатан бгэи-д этигэл ядаад, адуушан хбнэй галдуулхыень хоёр ню-др хаража абаха байна гэжэ хара анаандаа бодоод, хун-дэ мэдлэнгй мордожо абаад, утаа бааяжа байан ой тээшэ моринойнгоо шадалаар' харайлгаба.

Адуушан хбнэй тэндэ халуун хоол барижа ууха ам-баанда, хаанай хатан тэрэ айлай газаагуур унгэржэ гараша-ба. Тдэбшын галда хатанай дтэлжэ ерэхэтэйнь хамта, хаанай барлагууд зэмэтэй хн гээшэмнай энэл алхи налхин а-муу ябадалтай амган байба алтай гэжэ анаад, хаанайнгаа хатаниие саб шрэжэ баряад, бархира бархиртарнь туудэбшэ соо хаяжархёод: "Хара анааниинь халуун длэнр дэгдэбэ алтай, манда л ажал гаргаанайнгаа туые зэбэ хаш", — гэжэ хаанай барлагууд энеэлдэжэ байба.

Адуушан хубн арай гэжэ тэрэ айлаан мултаржа гараад, хабшуу хадын хнды соогуур моринойнгоо шадал соо табнлуулжа ябана. Хрэхэ газартаа хурэжэ, дутэ ошоходонь, тдэбшын улаан длэн мушхаран, арьяаг наранай оройдо хрэн алдажа байба.

— Энэ юун брлооб? — гэжэ адуушан хбн гайхан асууба.