Çавал сарăлсан

— Эпир ялтах пулатпӑр! — татса каларӗ Гришка. Райком секретарӗ пуху хыҫҫӑн Павела парти докуменчӗсене мӗнле тытмаллине, ҫывӑх вӑхӑтрах мӗн-мӗн тумаллине каласа пачӗ. Вӗсем ӑшшӑн, пӗр-пӗрне тахҫанах палланӑ ҫынсем пек сыв пуллашрӗҫ.

— Шӑнкравла, кӗрсе тух. Чӗнессе ан кӗт. Йывӑрлӑхсем пулассине пӗлетӗп. Пуҫна ан ус. Матвеевич хӑйне юратарах паракан этем. Ҫӳреме юраман тӑкӑрлӑка час-часах кӗрсе каять. Хӑйшӗн мар, хӑлӑхшӑн, тесе, тепӗр чухне кӑҫаратпӑр та. Парти йӗрне ҫирӗп тыт. Вӑл саншӑн паллӑ, вӗрентме кирлӗ мар. Ӗҫле, хӑнӑх. Плугна кӑҫал тӗрӗслесе пӑх, — аллине пачӗ райком секретарӗ Павела. — Ҫавна ан ман: йывӑрлӑхпа пӗччен ан кӗреш.

Пурте саланчӗҫ. Павел ҫеҫ ҫаплипех колхоз правленин пусма картлашки ҫинче тӑчӗ.

Пуҫ урлах кая юлнӑ кайӑк кӑвакалсен кӗтӗвӗ шӑхӑрса иртрӗ. Вӗсем шыв илнӗ улӑха васкарӗҫ. Кӗҫех папкасем кӑларма катӗрленекен йӑмра турачӗсем те ҫилле, те кайӑксен сулӑмӗн сывлӑшӗпе самантлӑха хумханса илчӗҫ. Сайра ҫӑлтӑрсем палӑрчӗҫ. Яла ӗнтрӗк хупласа илчӗ. Анатра купӑс сасси янраса кайрӗ, ҫамрӑксен кулли илтӗнчӗ. Вӗсем шӑпланчӗҫ ҫеҫ, Ҫавал еннелле самаях ҫутӑ кометӑ вӑркӑнса анчӗ.

Ҫӑлтӑр ӳксен, этем вилет, тенӗ ваттисем. Чӑн та ӗнтӗ, тӗнчере кӑшни минутрах ҫын вилет, ун вырӑнне темиҫе ҫын ҫуралать. Кашнин хӑйӗн пурнӑҫӗ, хӑйӗн теллевӗ. Кайӑксем ҫуркуннепе килсе кӗркунне ӑсанаҫҫӗ, курӑксем ешерсе чечекленеҫҫӗ, хӑйсен йӑхне тӑсма вӑрӑсем сапаҫҫӗ. Кашни ҫеҫкех, кашни чунах пурнӑҫ патне туртӑнать.

…. Шутламанччӗ кунашкал ӗҫе тытасса Павел. Ҫынсемпе ӗҫлесси машинӑпа ӗҫлесси мар. Машинӑн пӗр мотор, пӗр тӗрлӗ система. Йӑлтах урӑхла ҫынсен чӗрисем, шухӑш-кӑмӑлӗсем урӑхла. Ҫапах кашнинех пӗлмелле, ӑста механик пек пулмалла.

…Виссарион Маркович вилни пурнӑҫа йӑлтах пӑтратса ячӗ. Виҫӗ талӑк чӗлкӗм куҫ хупмасӑр ҫӳрени Трофим Матвеевича ҫапса антарчӗ, Уиӑшкин кӗпе тӳмисене вӗҫертсе ячӗ те Марье тухтӑр патле тухса чупрӗ.

Аллӑ ҫулсене ҫывхаракан Илья Иванович, ангинӑ. хыҫҫӑл сассӑр юллӑскер, мӑйне ҫӑм шарфпа чӗркенӗскер, часах ҫитрӗ. Пӗчӗк чӑматанне сӗтел ҫине лартрӗ те васкамасӑр, нумайччен аллине ҫурӗ.

«Ҫын вилет, эс мӗн мӗшӗлтететӗн!» — тесе кӑшкӑрас килчӗ Марьен.

Фельдшер фонэндоскоп кӑларса председатель кӑкӑрне итлерӗ. Юлашкинчен укол турӗ.

— Начар, Мария Сергеевна, — пӑшӑлтатрӗ вӑл ҫӗтнӗ сассипе. — Район больницине леҫмелле пулать.

— Виҫӗ талак ура ҫинче. Ӑҫтан чӑттӑр этем? Лаша мар вӗт.

— Ҫавна калатӑп та. Халь ӑна канӑҫ, канӑҫ кирлӗ. Нимӗнте ӗҫлемелле мар. Ялта ӑна пӗри чӑрмантарать, тепри. Ҫавӑнпа больницӑнах леҫме тивет. Эп кайса шӑнкравлам, вӗсен васкавлӑ пулӑшу машини ҫирӗп. Сирӗн пата ҫитеймесен те яла кӗрет. Кунтан лашала та илсе тухатпӑр.

— Ниҫта та каймастӑп, — сасартӑк пуҫне ҫӗклеме хӑтланчӗ Трофим Матвеевич. — Больницу-масару сан. Кӗҫех ҫур акине тухмалла. Сыватас тетӗн пулсан, ыран тепре килсе укол ту та — эп сывах, — тытӑнчӑклӑн сӑмах хушрӗ вӑл.

Фельдшер, кайма хатӗрленнӗскер, тепӗр хут арчине уҫса люминал пакетне кӑларчӗ, икӗ тӳмине харӑсах председателе пачӗ. Марьене чӗнсе илсе ҫапла каларӗ:

— Хӑҫанччен ҫывӑрать — ҫывӑртӑр. Ан вӑрат. Ӑна канӑҫ кирлӗ.

7

«Ҫын пӳртне кӗриччен уруна тасат», — тенӗ ваттисем. Темшӗн ҫав сӑмахсем аса килчӗҫ Хапӑс Петӗрне. Вӑл халхаран кӗрсессӗнех такам хӑйне кӗҫ-вӗҫ ярса тытас пек унталла-кунталла пӑхкаларӗ. Фуфайки витӗрех кӑкӑр кӗсйине хыпаларӗ. Укҫасем вырӑнтах. Кӑштах лӑпланчӗ. Унтан юр ӑшне кӗрсе кайса аттине тасатрӗ.

Карнӑ чӳречесенчен кил хушшине ҫутӑ ӳкет. Карта юпи ҫинче таҫтан пырса ҫакланнӑ курӑс пайӑрки вӗҫкелет. Малтан вӑл Петӗре хӑратсах пӑрахрӗ. Витере ӗне ӗнӗрлесе ячӗ, сысна нӑриклетрӗ. Ҫенӗк тӑрринчен тумла патлатса тумлать.

Уҫас тесе алӑк хӑлӑлӗнчен те тытрӗ. Каллех шухӑшсем сырса илчӗҫ. Трофим Матвеевич килтех пулсан? Паян ӑна Марье упӑшки ҫук чух пыма каланӑччӗ. Пӗл ӗнтӗ: хӑҫан упӑшки килте, хӑҫан — ҫук? Укҫа чӑматанӗ хӑй аллине лекнӗренпе вӑл йӑлтах канӑҫне ҫухатрӗ. Кӑнтӑрла ҫеҫ мар, каҫсерен те лӑпкӑ ҫывӑраймарӗ, тӗлӗксемпе аташрӗ: е милиционерсем тытма килеҫҫӗ ӑна, е укҫине вӑрласа кайнӑ. Парторг ҫумӗнче пулнӑ укҫана милиционерсем акт ҫине кӗртрӗҫ. Вӑл Нина патне кайса темиҫе хутчен те йӗрсе кӑтартрӗ, анчах укҫа пирки пӗр сӑмах та шарламарӗ.

Паян Марье ӑна йӑлтах тӑнран ячӗ. Вӑл ыйтса кӗллесе тӑмарӗ.

— Хӑҫанччен эс тарса ҫӳретӗн? Ман укҫана паянах пырса пар. Ас ту, Трофим тӗлне ан пул. Каҫпа пыр. Вӗсен паян парти пухӑвӗ.

— Мӗнле укҫа? — тӗлӗненҫи пулчӗ Петӗр.

— Хав пӗлетӗн мӗнлине. Ухмаха персе ан тӑр. Мана суяймӑн.

Кунӗпех шухӑшсем. Ӑна вӗт, ҫӗлен пек Марьене, улталаймӑн. Пӗлет.

«Ҫын пӳртне кӗриччен чуну тасала таса маррине тӗрӗсле», — сасартӑк урӑхланса тухрӗ Петӗр пуҫӗнче ваттисен сӑмахӗ. Вӑл ҫӳҫенсе, чӗтресе илчӗ. Ума Виссарион Маркович тухса тӑнӑн туйӑнчӗ. Хӑранипе вӑл ҫенӗк алӑкне пӗтӗм вӑйран туртрӗ. Пӳрте мӗн хушӑра кӗрсе тӑнине хӑй те сиссе юлаймарӗ.

Кӗтесри вырӑн ҫинче мӑйӗ таранах утиялпа витӗннӗ Трофим Матвеевич выртать. Марьӗ ҫывӑха пуканпа ларнӑ. Кладовщик куҫӗ умне тӳрех колхоз председателӗн вилнӗ ҫын тӗсӗ ҫапнӑ сӑн-пичӗ курӑнса кайрӗ. Халь ҫес ҫенӗк умӗнче хӑрани самантранах темӗнле савӑнӑҫпа улшӑнчӗ.