Çавал сарăлсан

«Виссарион Марковичсемпе Трофим Матвеевичсем чирлеҫҫӗ те вилеҫҫӗ. Хапӑс Петӗрӗ пурӑнать», — ҫиҫсе илчӗ пуҫра шухӑш. Анчах унӑн хӑранӑ пичӗ нимӗнех те палӑртмарӗ. Вӑл хӑлхине антарнӑ ҫӗлӗкне хывса хул хушшине хӗстерчӗ, вара аран илтӗнмелле сасӑпа:

— Ырӑ каҫ пултӑр кил хуҫисене, — тесе пӑшӑлтатрӗ.

Марье чӗнмерӗ. Трофим Матвеевича витнӗ утиялне юсарӗ те пӳрнипе кӑмака ҫумӗнче ларакан пукан ҫине тӗллесе кӑтартрӗ.

Ӑнланчӗ Петӗр: лар, ан шавла.

— Ман вӑхӑт ҫук, Трофим чирлӗ, кӑларса хур та кайма пултаратӑн, — пӑшӑлтатрӗ ун умне сасартӑк пырса тӑнӑ Марье. Петӗре унӑн сӑмахӗсем ҫӗлен сӑхнӑ пек пӗҫертсе илчӗҫ, ялкӑшакан кӑвак куҫне курсан, ун ҫине каллех Виссарион Маркович пӑхнӑ пек туйӑнса кайрӗ. Чун темӗнле сӑрӑлтатса кайрӗ.

— Ак мӗн пур укҫа. Спаҫҫипӑ, те, юрать милицисенчен ҫӑлса хӑвартӑм, — чӗтрекен аллисемпе кӑкӑр кӗсйисене хыпала пуҫларӗ вӑл.

— Кунта ҫурри те ҫук, — пӑшӑлтатрӗ Марье, укҫа пачкине сӗтел ҫине кайса пӑрахса. — Нина кумасем валли ӑҫта? Тата сакӑр пин пар та, манпа урӑх сӑмах-юмах ҫук, — каллех пӗҫертсе илчӗҫ сӑмахсем.

Петӗр, хӗрарӑма ӑнлантарма хӑтланса, ҫул ҫинче мӗн пулса иртнисене каласа пама тӑрӑшрӗ, Виссарион Маркович хӑйне ыттисенчен ытларах пӗр пин панине те пытармарӗ.

— Ӑҫтан пӗлем эп? Тен, почтӑпа куҫарнӑ? Мана каламан вӗт вӑл. Эп ун хуралҫи пулман. Эс пур, милици аллине кӗрес укҫасене хӑтарса килсе панӑшӑн тав тумастӑн. Ун чухлӗ янтӑ пурлӑх алла кӗрсен, эп урӑ ҫӳрес ҫук. Куратӑн пуль, килнӗренпе те ӗҫмен, — пӑшӑлтатрӗ кладовщик.

Сана тав тума эс сӑвайшӑн ҫеҫ кайса килмен. Юрӗ — сасартӑк килӗшрӗ Марье. — Мана ҫитет. Анчах Нинӑна е кӗҫӗрех, е ыран сакӑр пинне килсе пар. Памастан пулсан, ас ту, сана кама та пулин тара тытсах пӑвтаратӑп. Каях, — каллех упӑшки патне утса кайрӗ вӑл.

— Ӗнен, Марье, — ун хыҫӗнчен утрӗ Петӗр, — Виссарион Маркович хӑйне валли пӗр пус та хӑварман. Вӑл коммунист вӗт. Коммунист… Колхозӑнне тытса пирӗн пек ҫылӑха кӗрет-и? — ярса тытрӗ вӑл хӗрарӑма алӑран. Те хумханнипе, те куҫ тӗкӗ лекине унӑн хӑрах куҫӗнчен куҫҫулӗ тапса тухрӗ. Тӗлӗнче вӑл хӑй те куҫҫуль тухнинчен.

— Ан шавла. Куратӑн: Трофим чирлӗ. Юрать, тен, почтӑпа янӑ. Тата виҫӗ кун кӗтетӗп. Вара, ас ту…

Петӗр алӑк патне кайса тӑчӗ, ҫӗлӗкне тӑхӑнчӗ. Урайне унӑн уринчен сӑрхӑнса юхнӑ пылчӑк шывӗ кӳлленнӗ.

«Ҫын пӳртне кӗриччен уруна тасат, — аса килчӗҫ каллех ваттисен сӑмахӗсем. — Таса пӳрте ҫаран та кӗме хатӗр, ҫакнашкал ҫӗлен патне кӗрсен тислӗке те тасатма кирлӗ мар…»

Сыв пуллашмасӑрах тухрӗ. Ҫенӗк алӑкне уҫсанах ун ҫине тумла патлатса тумларӗ. Такам ҫапнӑнӑх туйӑнчӗ Петӗре. Вӑл васкасах хапха алӑкӗ патнелле лӗпӗстетрӗ. Урама тухсан ҫеҫ ҫӑмӑллӑн сывласа ячӗ.

— Хӑрататӑп тет пуль. Эпир халь пурте пӗр карапра. Пӗри путсан, пурте путатпӑр. Эп те этемех, Петӗрех тӑрса юлакан-ха.

Кладовщик тухса кайсанах Марье чӗрине юлашки ҫулсенче курман тунсӑх сӑрхӑнса кӗчӗ. Ҫын вилни ыр тумасть, вӑл та Нинӑпа пӗрле виҫӗ талӑк ӗсӗклесе йӗчӗ. Хӗрелчӗҫ куҫ шуррисем, хутшӑнчӗҫ йӗрсем куҫ айне. Паян ӑнсӑртран тӗкӗр ҫине пӑхрӗ те кӗҫех кӑшкӑрса ямарӗ: кун-ҫул чуппи никама та хӗрхенмест-мӗн. Хуйхах темиҫе кун хушшинче ҫулталӑкшӑн ватӑлтарать: пит ҫӑмартисем хӑйсен хитрелӗхне ҫухатса шуралнӑ, хитре тута хӗррине те тунсӑх вырнаҫнӑ, ҫамки ҫинчи пӗртен пӗр йӗр те тарӑнланнӑ. Ҫухалчӗ халь чи ҫывӑх юлташ ӑна ача пек итлекен пӗтрӗ.

Акӑ, ҫамрӑклӑх та иртет… Иртрӗ те пуль ӗнтӗ, нимӗн паллисер, сахал савнӑҫпа, хирти пӗччен тӑлӑх йывӑҫӑн ӗмӗрӗ пек иртрӗ. Сисмерӗ те хӑй вӑтӑр енне ҫывхарнине. Ҫынсем ӑмсанччӑр тесе укҫа пухрӗ. Пулӗ ӑмсанакан та. Анчах мӗншӗн?..

Темшӗн райком секретарӗн сӑмахӗсем аса килчӗҫ. Трофим Матвеевичпа Василий Иванович апат ҫиме килнӗччӗ пулас. Ҫапла, апат ҫиме. Тем пирки тавлашатчӗҫ. Ӑна ас тумасть Марье. Ҫапах уйрӑм сӑмахсем халь те хӑлхарах янраҫҫӗ.

— Укҫа тӗнчене ҫуралса тухнӑ чух пӗр енче юнлӑ, тепӗр енче тарлӑ…

Ҫук, ӑна вӑл апат ҫиме килсен мар, клубра капитализма критиклесе лекци вуланӑ чух каланӑччӗ-тӑр.

Тунсӑх чӗрере. «Юнла, тарлӑ», — янрать хӑлхара. Камшӑн юнлӑ, камшӑн тарлӑ, тепришӗн таса.

Пӑхӑнмасть уйрӑм ҫын кӑмӑлне пурнӑҫ, шӑвать вӑл, васкать. Ав, иккӗмӗш хутне илнӗ чӳречерен юрӑ вӗҫсе кӗрет:

— Пулсан пултӑр кӑвак ут,
Пуҫӗнче пултӑр чӗн йӗвен.
Уринче пултӑр йӗс такан —
Атӑл пӑрне таптама.

Ах, какӑҫсӑр ҫамрӑклӑх! Чӑтайман килте ларма, клубра та тӑрас килмен, васкать, васкать ирӗке тухасшӑн.

Вӑйӑ карти ҫаврӑннӑ чух ҫӗре те кӑмӑллӑ, теҫҫӗ. Ун ҫийӗн хӗрсен юрри вӗҫет, тӑван ҫӗре те савӑнтарнӑн туйӑнать. Ун кӑкӑрне амӑшлӑх телейне ӑмсанакан хӗр урисем чуп тӑваҫҫӗ. Ҫав ҫылӑхсӑр урасенчен ешӗрекен улӑхпа уй-хир, тата уйрӑмах хӑлха ҫакки курӑкӗн шӑрши кӗрет. Мӗнле ырӑ, мӗнле хавас ҫӗре ун шӑршипе киленме.