Çавал сарăлсан

— Трофим Матвеевич чирлӗ. Наряд памасан эп пӗччен мӗн тӑвайӑп. Эс ан хӑра. Ӑна туххӑмра. Ӗҫессипе ан тӗк, Павел. Камӑн пырӗ тӑвалла? Укҫа ҫук ҫын е курка паман ҫын ҫеҫ ӗҫмест. Хресчен эрехпе тӑккаланмасть. Ҫӗр улми ҫук-и, салат ҫитмест-и? Сӑра та ту, сӑмакункӑ та юхтар, — кулса ячӗ кладовщик. Тӑтӑшах эрех ӗҫсе ҫӗтсе ларнӑ сасси пыр тӗпӗнчех ҫухалчӗ.

— Наряд партарма ху кай. Ачи макӑрмасан, амӑшӗ чӗчӗ памасть,—сыв пуллашрӗ Павел.

— Эс пымастӑнах-и?

— Ҫук. Ерҫӳ ҫук.

Кӑнтӑрла иртсенех ҫанталӑк пӑсӑла пуҫларӗ. Ахаль те пӗлӗтлӗ тӳпе анӑҫ енчен килекен пӗлӗтсемпе хуралса кайрӗ. Малтан ҫумӑр ӳккелерӗ. Ҫил вӑйланчӗ. Юлашкиичен ҫерҫи пуҫӗ пек юр пӗтӗрӗнсе ӳкме тапратрӗ, пӳрт тӑррисемпе хуралтӑ тӑррисем каллех шурӑ така тирӗнчен ҫӗлетнӗ ҫӗлӗк тӑханчӗҫ…

8. Виҫине пӗл, секретарь…

1

Иртнӗ ҫулхи январь уйӑхӗнче района Ял хуҫалах Министрӗн заместителӗпе КПСС обкомӗн инструкторӗ килнӗччӗ. Вӗсем пӗр кун хушши райком секретарӗн кабинетӗнчен тухмасӑр ларнӑччӗ, Василий Иванович умне ҫӗнӗ резервсем, усӑ курман майсем кӑларса тӑратнӑччӗ. Пӗр ҫулталӑк хушшинчех район аш илессине икӗ хут ӳстерме пултарать имӗш. Тӗслӗхе вӗсем «Р» облаҫне илсе кӑтартнӑччӗ. Унта кӗрешӗве пӗтӗм халӑх ҫӗкленнӗ иккен, вӗсем пӗр ҫулталӑкра аш илессине виҫӗ хут ӳстернӗ. Пӗтӗм облаҫ ҫавнашкал ӗҫлет пулсан, район епле ӗҫлеймӗ? Пысӑк хурана тултарма шыв ытларах кирлӗ, район пӗчӗк хуран кӑна. Сысна йышлӑрах самӑртмалла пӗр пӑрӑва та пусма памалла мар. Ҫӗр пине яхӑн чӑх-чӗп ӳстерсе парсан, кроликсем ӗрчетме тытӑнсан… Майсем пур, майсем пӗчӗк мар.

Министр заместителӗ хистемерӗ, теплӗн шухӑшласа пӑхма ҫеҫ ыйтрӗ.

Василий Иванович вара хӑй шухӑшне тӳрех каларӗ: ҫавнашкал пысӑк обязательствӑ илме районӑн нимӗнле резерв та ҫук, вӑл хут ҫине ҫеҫ ҫырӑнса юлма пултарать. Ытах райком секретарӗ йӑнӑшать пулсан, районти актива пухса канашлӑр, вӗсем мӗн калӗҫ.

Тепӗр кунне бюро членӗсем пухӑнчӗҫ. Чи малтан бюрона Трофим Матвеевич ҫитнӗччӗ. Министр заместителӗ колхоз председательне хӑй малтан пырса ал пачӗ, сӗтел хушшине лартрӗ.

— Прыгунов ак пӗтӗм ӗҫе татса парать. Иртнӗ ҫул «Ҫавал» колхоз ҫӗр гектар ҫӗр пуҫне утмӑлшар центнер енне аш-какай илнӗ. Кӑҫал миҫе илме пултаратӑр? — ыйтрӗ пысӑк хӑна.

— Ҫынсенчен юлас ҫук. Сакӑр вунӑ центнер… Лайӑхрах, татах тӑрӑшарах ӗҫлесен, тӑхӑр вуннӑ пама пулать Эсир ҫавна ан манӑр, — «ку цифрӑ та сахал», тесе калассӑн туйӑнчӗ колхоз председательне,— эп пыриччен колхоз ҫӗр гектар пуҫне вун виҫшер центнер ҫеҫ илнӗ.

— Куртӑр-и, Василий Иванович? Кам тӗрӗс: эсӗ-и е эпӗ? Юлнӑ эсир пурнӑҫран. Куртӑр-и, епле вӑй халӑхра? Вӗсенчен вӗренес пулать. Хуҫалӑха ертсе пыма пӗлни чи лайӑх политика. Ӑнӑ эп мар, Ленин каланӑ. Райком секретарӗ манса кайнӑран ҫеҫ ас илтеретӗп.

— Ҫак обязательствӑна пурнӑҫлама ун чухлӗ выльӑх ӑҫтан тупатӑр? — ыйтнӑччӗ Прыгуновран райком секретарӗ.

— Колхозниксен пӑрушӗсене сутӑн илсе, ӳстерсе паратпӑр. Атту ахалех ҫамрӑкла пусса пӗтереҫҫӗ. Тупатпӑр унта, — тенӗччӗ Трофим Матвеевич.

Тата виҫӗ колхоз председателӗпе парти организаци секретарӗсен отчечӗсене итленӗ хыҫҫӑн, министр заместителӗ хӑй шухӑшне хистесех пурнӑҫа кӗртме пикенчӗ. Бюро ирттернӗ каҫхине телефонисткӑсем Василий Ивановича Шупашкар шырани ҫинчен пӗлтерчӗҫ. Министрсен Советӗнче чылаях пысӑк вырӑнта ӗҫлекен ҫын калаҫать-мӗн. Ӑна Василий Иванович лайӑхах пӗлмест, анчах ытти парти работникӗсем каланӑ тӑрӑх, вӑл ҫав тери принциплӑ та ӑшра мӗн пуррине тӳрех калакан этем-мӗн. Чӑнах та унӑн дипломатилӗх тени-и, сӑпайлӑх-и ҫав тери сахал. Вӑл килнӗччӗ пленум ирттерме, халь хӑй те ун сӑн-питне, калаҫӑвне ас турӗ.

— Эпир сире райком секретарьне суйлама сӗннӗ чухне пӗр пысӑк ҫитменлӗхе асӑрхаман. Эсир хӑравҫӑ иккен, — тӳрех пуҫларӗ вӑл.

Василий Иваиович ҫийӗнчех тавҫӑрса илчӗ: Ял хуҫалӑх министрӗн заместителӗ Министрсен Советне шӑнкравланӑ. Райком секретарӗ кӑвакарсах кайрӗ. Ӑна, виҫӗ ҫул хушши ҫапӑҫу хирӗнче пулнӑ, икӗ хутчен танкра ҫунма тӑнӑ, тӑватӑ хутчен аманнӑ, пилӗк орденпа ултӑ металь илнӗ ҫынна, ҫак сӑмахсем чӑтма ҫук кӳрентерчӗҫ. Анчах Василий Иванович хӑйне алла илчӗ, шӑлӗсенс ҫыртса лартрӗ. Унран кӗҫӗн, тар шӑршине шӑршламан ҫамрӑк ӑна ҫапла каласа кӳрентерме хӑять. Парти ӗҫӗ вӑл урра! кӑшкӑрасси мар, вырӑнсӑр кӑшкӑрашнипе халӑх шанчӑкне ҫеҫ ҫухататӑн. Ахаль те юлашки вӑхӑтра ытлашши шавлама тытӑнтӑмӑр.

— Пурте хӑюллӑ пулсан, кам кама пӑхӑнтӑр? Камӑн та пулсан хӑравҫах пулма лекет, — лӑпкӑн хуравлама тӑрашрӗ вӑл.

— Хам каланине эп тепӗр хут ас илтерме пултаратӑп, — илтӗнчӗ трубкӑра ҫӑвар туллин калаҫма вӗреннӗ ҫын сасси. — Вӗреннӗ хушӑра эсир пурнӑҫран юлнӑ. Юлнӑ… Эсир ытти районсене курӑр-ха. Мӗнле пысӑк обязательствӑсем илеҫҫӗ. Икӗ-виҫӗ хут ытларах. Мӗншӗн? Халӑх вӑйне пӗлеҫҫӗ, халӑх вӑйне шанаҫҫӗ. Мӗнле ҫӗклекӳ халь республикӑра! Ҫавал пек мар, Атӑл пек сарӑлса кайрӗ. Сире ҫав юхӑм тӗкӗнмен те. Обкомпа Министрсен Совечӗ, кур-ха, райкомӑн пӗрремӗш секретарьне агитацитеҫҫӗ. Ҫулталӑк кӑтартӑвӗсем тӑрӑх, сирӗн района аш-пӑш тата сӗт суса илнӗшӗн ялав памалла тӑвасшӑнччӗ. Хам шухӑша обком секретарӗсене пӗлтерме тивет. Пӑмалла-ши сире?