Чорны дзень

Зіна выходзіла на работу пазней. Будаўнікі пачыналі працаваць з васьмі гадзін, а бухгалтэрыя — з дзевяці. За гэты разбежак у часе яна заўсёды паспявала прыбраць у кватэры. Узялася і ў тую раніцу наводзіць парадак. Убачыла, што шафа адсунута ад сцяны, вымела пыл і, забыўшыся на цяжарнасць, хацела паставіць на месца. Паднапялася, скранула і... адчула вострыя колікі ў паясніцы. У вачах усё замітусілася.

Яна прыхінулася да сцяны, пастаяла крыху, збялелая ў твары, і падалася да канапы. Думала, паляжыць трошкі, аціхне боль у сярэдзіне — і пойдзе на работу. Мінула гадзіна, другая — колікі не сунімаліся. Устала, каб расхадзіцца, і адчула яшчэ вастрэйшы боль. Тады вярнулася назад, прысела і пачала зваць на дапамогу людзей, але ніхто не мог пачуць яе голасу — суседзі выходзілі з дому раней за яе. Спалохалася, што так можна і загінуць. Праз сілу паднялася, каб выйсці на двор, а там — на вуліцу і даць знаць людзям пра сваю бяду. Не дайшла да дзвярэй, галава закружылася, павяло ў бакі і, беспрытомная, асунулася на падлогу. Тут і застаў яе Крушынін, прымчаўшыся з канторы, калі ў абедзенны перапынак даведаўся, што Зіна не прыходзіла на работу.

Ні хуткая дапамога, ні бальнічныя дактары не змаглі выратаваць Серпікавай.

IX

— I больш не жаніліся? — трошкі счакаўшы, спытаў Аляксей, як Іван змоўк.

— Была яшчэ трэцяя і... апошняя.

— Чаму такі зарок? Можа і чацвёртая натрапіцца...

Крушынін прыжмураным вокам глянуў на Аляксея. Было ў тым позірку нешта недаверлівае і да субяседніка, і да яго слоў.

— А што дзіўнага? Старэйшыя за вас жэняцца...

— Са мною гэтага не будзе, дарагі, хопіць!... Цяпер я добра ведаю, чым жыве, чым дыхае кожная з жанчын!.. Трэцяя навучыла розуму. Такой гаротніцай, такой бяздольнай прыкінулася, хоць бяры на рукі ды шкадуй, як дзіця. А пасля...— ён змоўк, думаючы, відаць, расказваць, як было, ці не.

— А пасля што?

— Што? Такой драпежнай кошкай аказалася — свет не бачыў! Дзесяты год ідзе, а без дрыжыкаў не магу ўспомніць пра яе афорт,— у яго сапраўды задрыжала ў руцэ шклянка з недапітым кампотам.

...Панцялей Іванавіч пайшоў на пенсію, а яго месца заняла Алеся Ігнатаўна Рубанава. Што прымусіла жанчыну немаладога ўжо веку прыехаць у Першамайск, ніхто не ведаў, а сама яна не пускалася ў гаворку пра гэта.

Убачыўшы Крушыніна першы раз у канторы, Алеся ўважліва змерала яго позіркам, але распытваць у супрацоўніц нічога не стала, перамагла сваю жаночую цікаўнасць. I толькі за трэцім ці чацвёртым наведваннем, і то між іншым, спытала ў жанчын, што за чалавек іхні прараб. Тыя расказалі, што ведалі.

Хутка Рубанава перайшла з агульнага пакоя канторы ў пакой галоўнага бухгалтара: спачатку замяшчаць свайго непасрэднага начальніка, калі той пайшоў у адпачынак, а пазней і яе стол перанеслі туды.

— Прыйшлася да спадобы галоўнаму наша Алеся Ігнатаўна,— перашэптваліся ў бухгалтэрыі.— Панцялей Іванавіч колькі гадоў праседзеў з намі, а яна туд-сюд — і падладзілася.

— Затое нам павальнела.

— А ёй і зусім вольна стала...

Выходзіла, усе выйгралі.

Аднаго разу пад канец рабочага дня Рубанава папрасіла жанчын перадаць Крушыніну, як убачаць, зайсці да яе наконт ведамасці.

Прараб з трывогай у сэрцы зачыніў за сабою дзверы ў пакой галоўнага. Ён ведаў, што ведамасці правераны ім да макулінкі і нічога там лішняга няма, і ўсё ж, калі начальства выклікае цябе само, ды яшчэ для зверкі лічбаў, то прыемнага ад такога візіту ў чалавека заўсёды мала. Рубанава адарвала на момант позірк ад паперы, прывіталася і папрасіла прысесці, сама зноў унурылася ў лічбы. Праз хвіліну якую адсунула паперы ўбок. Заўвага была дробязная, і Крушынін, неяк па-дзіцячаму, быў рады, што ўсё так добра скончылася.

— Вось па гэтай графе вы маглі і менш выдаткаваць,— паказала яна на справаздачу.— Падчыстка пляцоўкі пад будоўлю заўсёды мае рэзервы. I тут прарабы стараюцца эканоміць, каб мець запас на потым... Вы мужчына, а мужчыны павінны быць ашчаднымі не толькі са сваімі рублямі, але і з дзяржаўнымі капейкамі... Капейка рубель беражэ, кажам мы, бухгалтары,— і тут жа дадала для большага ўражання: — Транжырыць грошы — гэта наша, жаночая справа, асабліва, калі ў мужа слабавольны характар...

Вяртаючыся дахаты, прараб шмат думаў пра гаворку з Рубанавай. «Разумная жанчына і дзелавая, відаць»,— прызнаў ён і пачаў знаходзіць прычыну часцей завітваць да намесніка галоўнага: то параіцца, то выпрасіць што-небудзь з дэфіцытных матэрыялаў. Прымяркоўваў візіт пад канец дня, каб мець больш вальнейшага часу. Рубанава ведала ўжо, дзе жыве Крушынін, і аднаго разу неяк сказала пасля размовы ў кабінеце:

— Вы дахаты? Пойдзем разам, нам у адну дарогу. Трэба сяброўку наведаць, жыве блізка ад вас.

Яны не дайшлі два ці тры дамы да кватэры Крушыніна і развіталіся.

А праз некалькі дзён Іван ужо сам спытаў, ці не збіраецца Алеся наведаць сяброўку. Пайшлі б у адну дарогу.

Рубанава адказала стрымана, нават абыякава:

— Мы дамовіліся сустрэцца заўтра, але за кампанію з вамі схаджу сёння.