Французская навела XX стагоддзя

Я ўсунуў сто два лісты ў сто два канверты і напісаў на канвертах адрасы ста двух французскіх пісьменнікаў. Потым паклаў усё ў шуфляду ў маім стале, разам з шасцю блокамі марак.

Наступныя два тыдні я амаль не выходзіў і ўсяго сябе прысвяціў клопату аб злачынстве. Я глядзеўся часам у люстра і з прыемнасцю адзначаў перамены ў сваім абліччы. Вочы ў мяне павялічыліся, яны праглыналі ўвесь твар. Пад акулярамі яны здаваліся чорнымі, мяккімі, і я прымушаў іх круціцца, як дзве планеты. Прыгожыя вочы артыста і забойцы. Але пасля забойства, як я меркаваў, ува мне павінны адбыцца яшчэ глыбейшыя змены. Я некалі бачыў здымкі дзвюх прыгожых дзяўчат, служанак, што забілі і абрабавалі сваіх гаспадынь. Я бачыў іх здымкі да таго і пасля. Да таго — іх твары над гафтаванымі каўнерчыкамі былі падобныя на дзве цнатлівыя кветкі. Ад іх павявала гігіенай і прывабліваю чысцінёй. Валасы былі сціпла завітыя ў аднолькавыя хвалістыя кудзеркі. Але яшчэ болей пераканаўчае, чым завітыя кудзеркі, чым каўнерчыкі і тыповы выгляд, з якім сядзяць на прыёме ў фатографа, было іх сястрынскае падабенства — падабенства настолькі незвычайнае, што ў вочы адразу кідаліся іх крэўныя сувязі і адзіны роднасны корань. Пасля — іх абліччы ўспыхвалі, як пажар. На іх голых шыях ужо ляжаў цень блізкай сякеры. Паўсюль — зморшчыны, жудасныя зморшчыны страху і нянавісці, і глыбокія складкі, як дзіркі ўва плоці, — нібыта па твары прайшоў пазурамі шалёны звер. І вочы, тыя самыя: вялізныя, чорныя, бяздонныя вочы — як у мяне. Але цяпер ужо яны былі непадобныя. На кожнай па-свойму адбіўся ўспамін пра агульнае ліхадзейства. «Калі ўжо такое злачынства, — падумаў я, — дзе найбольшая доля належыць выпадку, здольна так перайначыць гэтыя сіроцкія твары — чаго ж тады можна чакаць ад злачынства, якое цалкам задумана і арганізавана мной?» Яно завалодае мною цалкам і перакроіць ува мне ўсю занадта чалавечую брыдкасць... Злачынства рассякае жыццё таго, хто яго ўтварыў, напалам. Напэўна, бываюць хвіліны, калі здаецца, што лепш адступіць, але яно — тут, у вас за спінай, яно загароджвае дарогу назад, як чорны, бліскучы мінерал.

Мне патрэбна была гадзіна, болей я не прасіў, — адна гадзіна, каб нацешыцца сваім ліхадзействам, каб адчуць яго страшэнны цяжар. І я зраблю ўсё, каб яна ў мяне была: экзекуцыю я вырашыў здзейсніць у самым пачатку вуліцы Адэсы. Я скарыстаюся панікай і паспею ўцячы, пакуль яны будуць падбіраць свае трупы. Дзеля гэтага мне трэба будзе перабегчы на другі бок бульвара Эдгара Кінэ і адразу павярнуць на вуліцу Дэлямбр. Каб дабегчы да дзвярэй свайго дома, мне хопіць трыццаці секунд. Тыя, хто будзе за мною гнацца, будуць у гэты момант яшчэ на бульвары Эдгара Кінэ, яны страцяць мой след, і, каб зноў на яго напасці, ім яўна спатрэбіцца не менш за гадзіну. Я іх буду чакаць у сябе і, як толькі пачую грукат у дзверы, перазараджу рэвальвер і стрэлю сабе ў рот.

Цяпер я дазволіў сабе крыху раскашаваць; я дамовіўся з карчмаром на вуліцы Вавэн, і ён, уранку і ўвечары, пасылаў мне розныя смачныя стравы. Пасыльны званіў, але я не падыходзіў да дзвярэй, і толькі счакаўшы колькі хвілін, крыху адчыняў іх і бачыў пакінуты на пляцоўцы доўгі кош з поўнымі талеркамі, над якімі падымалася пара.

27 кастрычніка, а шостай гадзіне вечара, у мяне заставалася семнаццаць з паловай франкаў. Я ўзяў рэвальвер, пачак з пісьмамі і выйшаў. Дзверы я паклапаціўся не зачыняць, каб пасля, калі зраблю сваю справу, як мага хутчэй вярнуцца дадому. Адчуваў я сябе нядобра: у мяне стылі рукі, у галаве пульсавала кроў і ў вачах свярбела. Я паўзіраўся вакол, убачыў вітрыны, гасцініцу «Эколь», канцылярскую лаўку, дзе звычайна купляў алоўкі, — і нічога не пазнаў. «На якой гэта я вуліцы?» — спытаў я ў сябе. На бульвары Манпарнас быў натоўп. Людзі штурхалі мяне, пынялі, білі локцямі і ўдаралі плячыма. Мяне несла і гайдала чалавечая плынь, але мне не ставала сілы праслізнуць паміж імі. Раптам я, нібы збоку, убачыў сябе ў гэтым натоўпе — я быў такі мізэрны, такі страшэнна самотны. Як бы яны маглі зрабіць мне балюча, каб захацелі! Мне было страшна ад таго, што ў кішэні ў мяне рэвальвер. Мне здавалася, што зараз яны здагадаюцца, што ў мяне там. Яны паглядзяць на мяне строгім вокам і потым, нібы з жартаўлівым абурэннем, скажуць: «Ай-ай-ай... што ж гэта вы...» — і ўчэпяцца сваімі чалавечымі лапамі. Лінчаваць! Яны будуць падкідаць мяне над галовамі, і я буду зноў ападаць ім на рукі, як лялька. Я палічыў, што будзе разумней адкласці выкананне плана на заўтра. Я пайшоў абедаць у кавярню «Пад купалам», што каштавала мне шаснаццаць франкаў восемдзесят. Семдзесят сантымаў, якія ў мяне заставаліся, я выкінуў у ручай.