Французская навела XX стагоддзя

На той час я нічога яшчэ канчаткова не вырашыў. Але размеркаваў рабіць усё так, нібы рашэнне прынятае. Перш за ўсё я пачаў з уладжвання розных пабочных дробязяў. Хадзіў практыкавацца ў тыр на кірмашы Данфер-Рашро. Праўда, мішэнямі сваімі не магу пахваліцца, але ж людзі — намнога лепшыя цэлі, асабліва калі страляць ва ўпор. І апроч таго — я заняўся самарэкламай. Я выбраў дзень, калі ўсе мае калегі сабраліся ў канторы. Гэта было раніцай у панядзелак. Я быў з імі падкрэслена прыязны — з прынцыпу, хоць мне рабілася пагана пры адной толькі думцы, што ім трэба будзе паціскаць рукі. Каб павітацца, яны здымалі пальчаткі, прычым у іх была нейкая пахабная манера распранаць руку — спачатку яны задзіралі пальчатку і потым паволі сцягвалі яе, торгаючы за пальцы і выстаўляючы напаказ галізну пакамечанай зморшчынкамі тлустай далоні. Я пальчатак не здымаў ніколі.

Раніцай па панядзелках рабіць асабліва няма чаго. Машыністка з гандлёвага аддзела прынесла нам тады квіткі ад рахункаў. Лёмэрсье далікатна з ёю пажартаваў, і потым, калі яна выйшла, яны са скептычнаю кампетэнтнасцю пачалі абмяркоўваць яе вартасці. Потым загаманілі пра Ліндберга. Ліндберг усім падабаўся. І я сказаў:

— А я дык, напрыклад, люблю чорных герояў.

— Гэта што — мурынаў? — спытаўся Масэ.

— Не, чорных — у тым жа сэнсе, што чорная магія. Ліндберг — светлы герой. Ён мяне не цікавіць.

— Ага, — з'едліва прамовіў Буксэн, — спачатку паспрабавалі б самі, ці лёгка пераляцець Атлантыку.

Я растлумачыў ім, як сабе разумею чорнага героя.

— Анархіст, — падсумаваў Лёмэрсье.

— Не, — мякка адмовіўся я, — анархісты таксама па-свойму любяць людзей.

— Ну, значыць, увогуле нейкі вар'ят.

У гэты момант слова ўзяў Масэ, які больш за іншых разумеў у літаратуры.

— Я ведаю, які тып вы мелі на ўвазе, — сказаў ён. — Яго звалі Герастрат. Яму вельмі карцела праславіцца, і ён не знайшоў нічога лепшага, як падпаліць Эфескі храм, адно з сямі дзівосаў свету.

— А як звалі архітэктара храма?

— Не памятаю, — прызнаўся Масэ, — па-мойму, яго імя наогул невядомае.

— Няўжо? А імя Герастрата вы, значыць, памятаеце? Як бачыце, яго разлік быў не такі ўжо благі.

На гэтых словах размова скончылася, але я быў спакойны: прыйдзе час, і яны яе ўспомняць. Што да мяне, дык гісторыя з Герастратам, пра якога я раней нічога не чуў, мяне падбадзёрыла. Больш за дзве тысячы гадоў мінула з таго часу, як ён памёр, а яго ўчынак яшчэ зіхцеў, як чорны алмаз. Я пачынаў верыць, што лёс у мяне будзе кароткі і трагічны. Спачатку гэта мяне спалохала, але потым я прызвычаіўся. Вядома, калі паглядзець на гэтае пытанне з пэўнага пункту, яно здаецца пачварным, але з іншага боку — гэта надае кожнаму імгненню нейкую асаблівую сілу і прыгажосць. Калі я выходзіў цяпер на вуліцу, я адчуваў ва ўсім целе незвычайную моц. Я заўсёды меў пры сабе рэвальвер, тую самую штучку, што выбухае і робіць грукат. Але ўпэўненасці мне цяпер надаваў не ён, я сам быў яе вытокам: я ўваходзіў у тую пароду істот, што самі па сабе рэвальверы, петарды і бомбы. І аднойчы на астатнім крэсе свайго змрочнага жыцця, я мусіў выбухнуць і асвяціць увесь свет кароткім і зыркім полымем, падобным да ўспышкі магнію. У той час некалькі ночаў запар мне сніўся аднолькавы сон. Я бачыў сябе анархістам, што стаіць на дарозе, дзе павінен праехаць цар. Пад вопраткаю ў мяне хавалася пякельная машынка. У вызначаны час картэж паяўляўся, бомба выбухала, і мы ўзляталі ў паветра — я, цар і тры абвешаныя золатам афіцэры — на вачах у ўсяго натоўпу.

Цэлымі тыднямі цяпер я не хадзіў у кантору. Я гуляў па бульвары, сярод маіх будучых ахвяр, ці зачыняўся ў пакоі і абдумваў планы. У пачатку кастрычніка мяне звольнілі. Тады ўвесь вольны час я прысвяціў складанню ліста, які перапісаў у ста двух экземплярах:

«Пане,