Французская навела XX стагоддзя

І вось пад умелымі пальцамі сталі нараджацца плечы, шыя, валасы, авал твару... Нястомна, рупліва працаваў Відаль. Часам ён адыходзіўся назад, заходзіў справа, злева, прыглядаючыся да кожнай драбніцы, потым зноў вяртаўся і схіляўся над сваёй скульптурай. Аднойчы вусны яго так блізка апынуліся ля вуснаў каханай, што толькі пах гліны прымусіў яго апамятацца і ўстрымацца ад пацалунку...

У тую самую нядзелю, калі стары Дзюплян знянацку зайшоў у майстэрню, Відаль перанёс гліняны бюст у свой пакой. Цяпер гаспадыня зноў была з ім. Цяпер ніякі змрок, ніякая цемра не зможа адабраць яе... Асабліва любіў Відаль глядзець на сваю працу вячэрнім прыцемкам, калі гліна страчвала свой бязлікі колер. І тады здавалася яму, што скульптура ажывае і па яе жылах цячэ цёплая кроў, а ўсярэдзіне б'ецца чалавечае сэрца...

Вось так амаль забыты занятак продкаў вярнуў да жыцця яшчэ адно чалавечае сэрца. Пакаленні Відаляў ляпілі з гліны гаршкі ды міскі і, пэўна, не здагадваліся нават, што гэтая ж гліна валодае яшчэ і жыватворнай сілай.

Бывалі, аднак, моманты, калі Марыс, нібы адыходзячы ад сну, разважаў так: «Ды што ж гэта са мной робіцца? Няўжо я трачу розум? Па вёсцы ж можа пайсці погаласка, што гэты ганчар зусім з глузду з'ехаў, жыве сабе з глінянаю фігурай і ведаць нікога не хоча... Стары Дзюплян, відаць, праўду кажа... Няўжо я не магу сабе знайсці другую жонку, раз першая... Адэта... Дзе яна?.. Чаму ні разу не дала пра сябе знаць? Трэба ж неяк паставіць апошнюю кропку ў нашых адносінах...»

І ён зноў паварочваўся да скульптуры. Яна жыла. Відаль у роспачы хаваў свой твар у далонях і горка плакаў. «Як жа я яе кахаў і цяпер кахаю, божа мой...» — чулася ў цемры...

Ніхто, акрамя старога Дзюпляна, не бачыў тае скульптуры. І невядома, захаваў яе Відаль ці не. Але несумненна, што была яна прыгожая і мела падабенства з Адэтай. Сёй-той, вядома, можа засумнявацца ў гусце старога. Як бы там ні было, а ён пазнаў Адэту і яе валасы, яе губы, яе вочы... Што ж, Відаль помніў кожную рысачку сваёй жонкі і здолеў стварыць яе цудоўны скульптурны партрэт...

Бачыш той дом у даліне, за дубовым гаем. Гэта і ёсць ганчарня. Спрадвеку жылі там ганчары Відалі. Іх збаны, талеркі, вазы ты знойдзеш тут у кожнага. Але ці ведалі, ці гадалі продкі Марыса, што яму будзе наканавана самім лёсам укласці сваё сэрца ў гліняны бюст. Бо разумееш, тое чалавечае сэрца, што білася ў скульптуры, было яго, Марысава, сэрца. Стомленае сэрца пакутніка...

Ды толькі...

***

Спакойная летняя ноч стаяла над зямлёю. Па небе зноў плыла поўня. Аднекуль данёсся пранізлівы крык савы. На досвітку ўсхадзіўся вецер. Да самага золку ўсё глядзеў і глядзеў Відаль на сваю скульптуру. Акно было расчынена насцеж. Гукі ночы ўліваліся ў пакой. Вось-вось зоймецца зара. Зашапацела лісце, і Марыс адчуў свежы подых паветра. Недзе з боку саду заварушылася ад ветру кукуруза. Калі вецер гуляе ў кукурузе, заўсёды здаецца, што там нехта ходзіць. Відаль прыслухаўся. Так, вецер...

Пачынала світаць. Ужо можна было разгледзець абрысы плота і змейку-сцежку, што вядзе ў вёску.

І толькі цяпер сон падступаўся да ганчара. Цэлы дзень без перадышкі працаваў ён у полі, а заснуць вось усё не мог, усё думаў, успамінаў сваю Адэту, углядаючыся ў яе скульптурную выяву. Але стома ад працы, перажыванняў брала сваё, і ўжо набліжаўся момант, калі Відаль пакладзе галаву на падушку, вольна раскіне рукі, а вочы заплюшчацца самі...

Ад ветру шамацела лісце, парыпвалі веснічкі ў плоце, варушылася кукуруза... Ды не!.. Ад якога ветру?!. Хтосьці ішоў па надворку... Відаль падышоў да акна... У золаце першых сонечных промняў ён убачыў твар сваёй жонкі. Жывы твар! Гліна ажыла?! Пры чым тут гліна?! Тая, што ішла, была сапраўдная, жывая Адэта! Вось яна спынілася насупраць акна і глядзіць на Відаля.

— Гэта ты! Ты! — толькі і змог прашаптаць чалавек і кінуўся да дзвярэй...

Цяпер ён абдымаў рукамі жонку, чыё сэрца білася разам з ягоным. Ён нічога не пытаўся... Яна вярнулася на покліч яго верных рук.

Бачыш той дом у даліне, за дубовым гаем. Гэта дом ганчара Відаля, дом яго кахання і любові...

Ражэ Грэнье «Дарагая, мілая мадам...»

На вуліцы дэ Клеры, акурат ля газетнага выдавецтва, я спаткаў свайго старога сябра Луі Рэнье. Такую падзею, вядома ж, нельга было не адзначыць. Зрэшты, сустракаемся мы з ім амаль штодня і кожны раз адзначаем нашы спатканні. Заходзім у бістро, якое тут ведае кожны, таму што там падаюць цудоўнае белае вінаграднае віно сансэр. Але сёння вельмі горача, і мы заказваем піва. Мы якраз дапівалі свае бакалы, як да стойкі падышоў сутулаваты стары чалавек. І тут Рэнье штурхае мяне і ціха пытаецца:

— Ты ведаеш яго?

— Не.

Перакананы, што цяпер кожнае яго слова будзе для мяне цікавай нечаканасцю, Рэнье працягвае:

— Ды гэта ж ён вядзе рубрыку свецкай хронікі ў газеце «Ві галуаз». А псеўданім у яго — Фрынэ.

Мы глядзім, як Фрынэ адным махам выпівае шклянку віна і хуценька падаецца да выхаду.

Я заказваю яшчэ піва.

— Ну і Фрынэ, — паўтарае Рэнье і весела смяецца.