Французская навела XX стагоддзя

Буду расказваць карацей і не спыняю ўвагу чытача на тым, як мне ўсё ж такі ўдалося ўгаварыць назаўтра дырэкцыю, што мне патрэбен новы супрацоўнік. Я павінен быў прыдумаць і пераканаць у гэтым дырэкцыю, чаго ж не хапае маёй перадачы для далёкіх астравіцян, і не знайшоў нічога лепшага, чым жаночая рубрыка.

Трэба было мець неверагодную фантазію, каб хоць на секунду ўявіць, як гэты бадзяга будзе нешта плесці пра капрызы парыжскай моды. Вось ён у сваім зашмальцаваным касцюме сядзіць перад мікрафонам — адно вока заплюшчана, твар за ноч зарос цёмным шчаціннем, — а дзесьці там, на другім канцы свету, зграбныя крэолачкі, бестурботна пагойдваючы ножкай, слухаюць яго меркаванні пра апошнія знаходкі парыжскага заканадаўцы мод Балянсьяга. У рэшце рэшт, суцяшаў я сябе, яны ж яго бачыць не будуць. Тады я не ведаў яшчэ, што нас яны да таго ж і не чуюць.

Рэкамендуючы адміністрацыі Галабэра, я найбольш націскаў на тое, што ў яго прыгожая жонка, а значыць, і сам ён не па чутках ведае, што такое хараство, мода, элегантнасць, сучаснасць і г.д.

Такім чынам мая перадача ўзбагацілася жаночай рубрыкай. Не скажу, што мой новы калега з асаблівым бляскам рабіў сваю справу, але ён вельмі стараўся, бо свята верыў ва ўсемагутнасць слова. Пачынаў Галабэр заўсёды так: «Дарагая, мілая мадам...» Гэтая бяздарная фраза за час перадачы па два-тры разы злятала з малакрасамоўных вуснаў Галабэра і мела такі ашаламляльны эфект, што я нават не спрабаваў прасіць яго зняць гэты пусты трафарэт. Цяпер кожную ноч даводзілася мне быць сведкам непаўторнага спектакля: Галабэр не проста чытаў сваё выступленне, а дэкламаваў, суправаджаючы кожнае слова самымі непрадказальнымі жэстамі і грымасамі.

Акрамя мяне і Галабэра, у нашай рэдакцыі былі яшчэ два чалавекі: пануры, змрочны тып, адданы прыслужнік урада (ён працаваў палітычным каментатарам), і адна дама, якая вяла літаратурныя агляды. Гэтая дама ніколі не разлучалася са сваёй вуалеткай, нават тады, калі выступала перад мікрафонам. Ах, як хацелася ёй схаваць ледзь прыкметныя вусікі, якімі няўмольны час упрыгожваў яе тварык! А была ж пара, калі гэты тварык мог натхніць самога Райнера Марыя Рыльке*, а разам з ім і аднаго з заснавальнікаў дадаізму**, які так заўчасна пакінуў гэты свет у шчаслівыя дваццатыя гады...

* Райнер Марыя Рыльке — выдатны аўстрыйскі паэт (1875-1826).

** Дадаізм — ад фр. dada — конік — на мове маленькіх дзяцей. Напрамак у літаратуры і мастацтве, які ўзнік у 1916 г. у Швейцарыі. З 1919 г. цэнтрам дадаізму становіцца Парыж. Сваю асноўную задачу дадаісты бачылі ў татальным адмаўленні ад традыцыйных форм выяўлення.

Усе астатнія абавязкі ў рэдакцыі ляжалі на мне. Палітычны каментатар і літаратурная супрацоўніца адбарабаньвалі перад мікрафонам свой тэкст і спяшаліся дамоў. Мне здаецца, што яны нават ніколі не заўважалі Галабэра.

Я зусім забыўся: у той час з намі працаваў гукааператар — малады бледнатвары чалавек з бясколернымі вачыма, якога я сам сабе назваў Бастар Кітан*. Зрэшты, быў ён, бадай, яшчэ больш бледны і халодны, чым сам Бастар Кітан, і было б дакладней назваць яго статуяй вядомага коміка.

* Бастар Кітан (1896-1966) — амерыканскі акцёр, сцэнарыст і рэжысёр, адзін з вядомых комікаў нямога кіно.

У нашай мышалоўцы-студыі панавалі строгія, я нават сказаў бы, манастырскія парадкі і норавы. Ад аператара мы чулі толькі тры словы: «Прывітанне», «Да пабачэння» і «Запіс», — на большае, здавалася, гэты чалавек быў няздатны. І ніхто з нас ніколі не бачыў на яго твары хоць якіх-небудзь прыкмет весялосці ці журбы. Але варта толькі было нашаму новаму супрацоўніку вымавіць: «Дарагая, мілая мадам...», як Бастар, не адрываючыся ад свайго пульта, ледзь чутна кудахкаў. Такая нечаканая выява пачуццяў, якая ішла ад гэтай каменнай істоты, прыносіла мне асаблівае задавальненне. І гэта было як узнагарода за маю дабрачыннасць.

Так прайшоў тыдзень. Неяк увечары Галабэр падышоў да мяне і ціха папрасіў:

— А ці нельга было б змяніць маю рубрыку. Ды не... не таму, што яна мне не падабаецца... Проста гэта немагчыма...

Ён яшчэ нешта шчабятаў і шчабятаў, нібы стараўся адцягнуць той момант, калі загавару я і пекану яму як след.

— Гэта чаму — немагчыма?

— Вы ведаеце... мая жонка... — Тут ён запнуўся, і я пастараўся падбадзёрыць яго. — Ну... жонцы не падабаецца, — сказаў ён.

— Што не падабаецца?

— Мая рубрыка.

Гэтага толькі і не хапала! Цяпер гэты сукін сын уявіў сябе непрызнаным геніем! Што ж, мне ўсё гэта знаёма. Кожны няўдачлівы муж лічыць сябе Моцартам.

— Пачакайце, Галабэр! Але ж хіба гэта прычына, каб мы памянялі рубрыку? І потым, майце на ўвазе, што больш нічога прапанаваць я вам не магу.

І я адвярнуўся ад яго.