Где, когда и как родился мугам

(Bil ki, qalacaya siginmaq adami qizdirib abad edr).

6. N ibru, s[n] k"u, bas ud ul bicar duus asa bidab,

(N eybi, kas sn bas od ol, qizdir bicar dostun asib tabsiz qalanda),

7. Ism Dagandumu Enlill sagkesd baminiku?

(Ism Dagandumu ki, Enlill shr sbnmini yari b"ol"ur?)

8. Uru ki, nitekim, g cusa, igi [iy tk] nimsi qal!

(Nyin varsa ver, el dediym kimi, cus glib iy tki firlanan qal (durmadan isl)!

Qzl 3

1. Aya Enlil, k"urd"ur, an ki, sax e, pad aca

(Aya Enlil, bu ki, ilacdir, budaq almaz tki cick aca),

2. bcu kir ki, agacu sum uranda bara mahcu (v ya dr mhsul).

(Agsaqqal kir ki, agaci, sum zamani mqsd bara – cata – mhsul dr).

3. Sum uri esc, mn bir kal-kal alam, suluxci bir maham,

(Sum yumrularina hamar cknd, mn bir kal-kal alam, suluxcu bir mxluqam),

4. k"urs bir qlm ki, adam, nika (havayi) gedib bym?

5. Ism Dagan, qis xurmsi bzi xarabsa, say e, say c"utdym.

6. Enlil Ism Dagan, tum u ki, agaca nml"uk ala,

7. Ana-bala tkin bir hara s"ud.

(Ana balani isti s"ud"u il qidalandiran tki, toxum da agaci yerdki nm ris il qidalandirir).

8. Xisci gls, c"utd biyim.

* * *

Hr seydn vvl onu qeyd edk ki, MUSIQI s"oz"un"un "oz"u “sumerlrdn” (qdim t"urklrdn) alinmadir. Halbuki d"unya ensiklopediyalari tsdiq edir ki, s"oz "oz k"ok"un"u yunan dilindki мosike-dn alir. Haqlidirlar. Srtsiz, b"ut"un Avropa dillri minlrl mist s"ozlrini v sasn elmin b"ut"un sahlrinin, x"ususil, tibb v musiqi terminlrinin coxunu latin, yunan dillrindn aliblar. Avropalilardan Srq, x"ususn “sumerlr” cografi mkanca tarixn n yaxinlari da el mhz yunanlar olublar. T"urk mnsli etrusklarin is latinlilarla bir d"ovltd yasadiqlarini, bu g"unk"u italyanlilarin coxunun k"ok"und durduqlari fakti cox gizli mtlblrdn xbr verir. Ona g"or d avropalilarin musiqi terminini yunanlardan aldiqlari fikri hyati realligin ksidir. Bununla bel, mixi yazilarin yeni oxunusu biz daha drin k"okl"u mtlblrdn danisir.

Digr ulu yazarimiz Smsi dd Abi rbin onun T"ur"ukk"u (T"urk) adlandirdigi milltinin basina gtirdiyi flaktdn qzblnrk, ona "uz vermis facini bir anliga unutmaq "uc"un musiqiy v bir cam sraba m"uracit edir:

Cal m"uziim, rah caam (bir cam srab), al qm!..

Samma hurrayam (horrayam, siyigam)!

Bu kitabin elmi redaktoru prof. Rafik Imrani bu c"ur trc"umm irad turur. O qeyd edir ki, burada Rah srab kimi islnmyib. Rah mugamlarimizdan, Cam is qdim m"usiqi altlrindn birinin adidir. gr qmi g"ot"urmk "uc"un srq, x"ususil Azrbaycan sairlrinin daima sraba m"uracit nnlrini bir knara qoysaq, bu versiya da cox m"umk"und"ur. Bel olduqda, biz hm mixi yazilarda askar olunan mugamlarimiza, hm d musiqi altlrimiz birini d lav ed bilrik: Rah – mugami v Cam – musiqi alti.

O zaman stir bel trc"um edilmlidir:

Cal m"uziyim, ey Cam Rah calib da, qmlri al!.. Tamamil m"umk"und"ur.

Digr antik qadin yazarimiz Бik gil yazili poemasinda deyir:

Cikaru rest"u, Tan hakkisi (N cixari, n qaligi oldusa-hamisi acilan Dan haqqi)

Ana Mahur rqsi aradi, (Dana (Er) Mahur rqsi sifaris verdi),

Has Huri aradi, (Has – qalmaqal, huri – azadliq),

M"uzik kanni! (Qani musiqidn yogrulmus)

II.2. TARVARDISA, MUGAMVARDI, UD, SAZ, ZIL, CAMVARDISA, MUGAMOXUNURDU

Yenidn trc"um olunmus mixi yazili mtnlrind mahur v ussaq mugamlarinin adlarina rast gldiyimizdn, Azrbaycan ictimai fikrind m"ovcud olan “Mugamin rb v ya fars musiqisi n"ov"un aid edilib, onlardan iqtibas edilmsi” v yaxud onun “islamin (azanin) mhsulu olmasi” fikrinin d yanlis s"oylnildiyini csartl tsdiq ed bilrik. Bir hqiqti qeyd edk ki, yuxarida dediyimiz kimi, Ciqqur At mbdinin adi bel "oz-"ozl"uy"und mugamatin mnsini tyin v tmin edir.