Гронкі гневу

І маленькія зялёныя макаўкі морквы пазбіваны нагой, націнне рэпы затаптана. І зноў забуяў дурнап'ян. Але прадстаўнік закону меў рацыю. Ураджай — гэта ўжо ўласнасць. Калі зямля ўскапана і морква з'едзена, чалавек, бадай, будзе біцца за зямлю, што дала яму харч. Хутчэй гнаць яго ў шыю! Яшчэ ўявіць сябе гаспадаром! Можа, нават насмерць будзе біцца за гэты лапік зямлі сярод смуроднага пустазелля.

Ты бачыў, якая ў яго была фізія, як мы рэпу тапталі? Чаго добрага і забіць мог. Такіх трэба трымаць у струне, а то ўсю зямлю тут у нас захопяць. Усю краіну.

Прышлыя, чужынцы.

Гавораць, праўда, па-нашаму, але ўсё роўна зусім іншы народ. Глядзі, як яны жывуць. Хіба хто з нашых стаў бы гэтак жыць? Чорта лысага!

Вечарамі сядзелі на кукішках, гутарылі. І чый-небудзь усхваляваны голас: а чаму б чалавекам дваццаці з нас не заняць які ўчастак? У нас ёсць стрэльбы. Зоймем і скажам: зганяйце, калі зможаце. Чаму б так не зрабіць?

Як пацукоў, усіх перастраляюць.

А што, па-твойму, лепш, памерці ці гэтак жыць? Накрыцца зямлёй або буданамі з джутавых мяхоў? Які лёс ты выбераш сваім дзецям — памерці цяпер або праз два гады — ад недастатковага харчавання, як пішуць. Ведаеш, што мы ямо ўвесь гэты тыдзень? Крапіўны адвар і скавароднікі. А мука адкуль у нас на скавароднікі, ведаеш? З падлогі таварнага вагона пазмяталі.

Гутаркі ў лагерах, а шэрыфскія памочнікі — таўстазадыя, з рэвальверамі на тоўстых сцёгнах — пахаджваюць па лагеры: народ гэты трэба ў страху трымаць. Яго трэба добра прыструніць, а то адзін бог ведае што тут натвораць! Людзі гэтыя небяспечныя, як чарнамазыя на поўдні. Калі даць ім аб'яднацца, нічым іх не спыніш.

Вытрымка з газеты: «Памочнік шэрыфа ў Лорэнсвілі паспрабаваў выселіць з горада скватэра. Той аказаў супраціўленне і вымусіў прадстаўніка закону ўжыць зброю. Адзінаццацігадовы сын перасяленца забіў палісмена з дваццацідвухкалібернай стрэльбы».

Змеі падкалодныя! З імі трымай вуха востра, а пачнуць спрачацца — страляй у іх першы. Калі хлапчанё забівае палісмена, чаго ж тады чакаць ад дарослых? У іх нораў круты, дык з імі трэба яшчэ больш крута. Няма чаго цырымоніцца. Прыстрашыць іх як след.

А што, калі яны не з палахлівых. Што, калі яны заўпарцяцца і пачнуць адстрэльвацца? Гэтыя людзі з малых год прывыклі да зброі. Стрэльба для іх — частка цела. Возьмуць і не спалохаюцца. І што будзе, калі яны аднаго дня пойдуць вайной на нашу краіну, як лангабарды на Італію, як германцы на Галію, як туркі на Візантыю? Гэта былі орды людзей, згаладалых па зямлі і, да таго ж, дрэнна ўзброеных, а ўсё ж спыніць іх не маглі легіёны. І не спынілі ні крывавыя бойні, ні расправы. Чым можна запалохаць чалавека, які не толькі сам курчыцца з голаду, але і бачыць успушаныя жываты сваіх дзяцей? Такога не запалохаеш — ён ведае такое, страшней за што няма нічога.

У Гувервілі гаманілі мужчыны: дзед мой адабраў зямлю ў індзейцаў.

Не, гэтак няможна, мы пра гэта ўжо гаварылі. Гэта зладзейства. А я не злодзей.

Няўжо? Пазаўчора ноччу ты ўкраў з ганка бутэльку малака. А яшчэ ты ўкраў медны дрот, прадаў яго і на гэтыя грошы купіў кавалак мяса.

То праўда, але ж дзеці былі галодныя.

Што ні кажы, гэта крадзеж.

А ведаеце, як Ферфілды займелі сваю ферму? Зараз раскажу. Зямля тады ўся была дзяржаўная, бяры хто хоча. Стары Ферфілд падаўся ў Сан-Францыска, пахадзіў па шынках і набраў тры сотні п'яных бадзяг. І зброд гэты нарэзаў сабе ўчасткі. Ферфілд карміў іх, паіў іх віскі, а калі прыйшлі паперы на зямлю, ён забраў іх сабе і перавёў на сваё імя. Пасля расказваў, што кожны акр абышоўся яму ў пінту сівухі. І як гэта назваць — таксама зладзействам?

Добрага тут, вядома, мала, але ў турму яго не запраторылі.

Не, у турму не пасадзілі. І таго чалавека, што паставіў лодку на фургон і потым даводзіў, што ўвесь участак быў пад вадой, — вось нават тая лодка, у якой я плыў, — яго таксама не пасадзілі. І тых, хто дае хабар вашынгтонскім кангрэсменам і заканадаўцам у штатах, таксама яшчэ нікога не пасадзілі.

Такую гамонку можна было пачуць у кожным Гувервілі, па ўсім штаце.

А тут яшчэ налёты — раптоўнае ўварванне ўзброеных шэрыфскіх памочнікаў у лагер перасяленцаў. Выбірайцеся адгэтуль. Загад аддзела аховы здароўя. Ваш лагер — рассаднік заразы.

А куды нам падзецца?

Не наша справа. У нас загад вас выселіць. Праз паўгадзіны мы лагер падпалім.

У нас пачаўся тыфус. Хочаце, каб зараза пайшла далей?

Нам загадана вас выселіць. Ну, хутчэй! Праз паўгадзіны мы спалім лагер.

Праз паўгадзіны ад кардонных халупак і зробленых з бур'яну буданоў у неба ўзняўся дым, і людзі зноў пагналі свае машыны па дарогах у пошуках новага Гувервіля.

А ў Канзасе і Арканзасе, у Аклахоме, Тэхасе і Нью-Мексіка трактары ўрываліся на фермы і выганялі арандатараў.

У Каліфорніі іх ужо трыста тысяч, а яны ўсё прыбываюць. Дарогі Каліфорніі забіты ашалелымі людзьмі, што, як мурашкі, бягуць усё далей і далей, гатовыя накінуцца на любую працу — цягаць, піхаць, падымаць, несці. Да кожнага цяжару, падняць які пад сілу аднаму чалавеку, цягнуцца пяць пар рук, на кожную порцыю ежы разяўляюцца пяць ратоў.