Гронкі гневу

— Што я магу сказаць? — загаварыў ён. — Перамены павінны быць, гэта правільна. Мне адзін расказваў, што было ў Акране, у штаце Агаё. На каўчукавых заводах. Рабочых там набралі з горцаў, бо яны ішлі за любую плату. А горцы гэтыя ўзялі ды ў саюз уступілі. Ну, панове, што тут усчалося! Крамнікі, легіянеры і да іх падобныя ваенную муштру праходзяць, гарлапаняць: «Чырвоныя!» Патрабуюць выгнаць саюз з Акрана. Прапаведнікі супраць яго пропаведзі чытаюць, газеты лямант паднялі, каўчукавыя заводчыкі дубінкі вырабляюць, бомбамі са слёзатачывым газам запасаюцца. Можна было падумаць, што горцы гэтыя не людзі, а д'яблы нейкія. — Ён памаўчаў і падняў з зямлі яшчэ некалькі каменьчыкаў, каб потым імі пастраляць з пальца. — Вось так, шаноўныя панове… гэта ўсё было ў сакавіку… І вось неяк у нядзелю пяць тысяч горцаў выправіліся за горад — папрактыкавацца ў стральбе па мішэнях. Так усе пяць тысяч і прайшлі праз горад, і ва ўсіх у руках стрэльбы. Пастралялі — і назад. Толькі і ўсяго. З тае пары ціха стала. Гарадскія апалчэнцы здалі дубінкі назад, крамнікі сядзяць па сваіх крамах, нікога не збілі, нікога ў смале і пер'і не выкачалі, усе засталіся цэлыя і здаровыя. — Запанавала доўгае маўчанне. Нарэшце чалавек у чорным капелюшы сказаў: — Тут яны ўжо нешта дужа разышліся. Лагер спалілі, людзей нашых б'юць. Я ўсё думаю… Стрэльбы ёсць ва ўсіх. Можа, і нам завесці клуб аматараў стральбы па мішэнях і збірацца ўсім кожную нядзелю?

Людзі паглядзелі на яго, зноў апусцілі вочы долу і неспакойна заварушыліся на кукішках, пераносячы цяжар цела з адной нагі на другую.

Раздзел дваццаць пяты

Вясна ў Каліфорніі прыгожая. У далінах на фруктовых дрэвах духмяная, бела-ружовая квецень — як хвалі на марскім мелкаводдзі. Першыя вінаградныя вусікі на старых вузлаватых лозах каскадам спадаюць па ствалах. Шырокія зялёныя ўзгоркі робяцца акруглымі і пяшчотнымі, як жаночыя грудзі, а ў нізінах на агародных участках міля за міляй цягнуцца градкі бледна-зялёнай салаты, верацёнападобнай цвятной капусты і нейкіх вычварных, быццам незямных, шэра-зялёных артышокаў.

А потым на фруктовых дрэвах распускаецца лісце, пялёсткі ападаюць з кветак на зямлю і ўсцілаюць яе бела-ружовым дываном. Кветаножка набракае, расце, набывае колер: вішні і яблыкі, персікі і грушы, інжыр, які замыкае кветку ў сваім плодзе. Уся Каліфорнія наліваецца сокам, фрукты цяжэюць, галіны пакрысе згінаюцца пад іх грузам, і тады пад кожную падстаўляюць падпорку.

Пра ўрадлівасць клапоцяцца людзі ўдумлівыя, дасведчаныя і ўмелыя, яны праводзяць доследы з насеннем, безупынна ўдасканальваюць тэхніку атрымання высокіх ураджаяў раслін, карэнне якіх павінна адолець мільённую арду ворагаў зямлі: кратоў, насякомых, іржу і цвіль. Людзі гэтыя працуюць старанна і няспынна, паляпшаюць насенне і карані. А ёсць яшчэ хімікі — яны апырскваюць дрэвы, аберагаючы іх ад шкоднікаў, абкурваюць серай вінаградныя лозы, змагаюцца з грыбком, гніллю, з мучністай расой і з іншымі хваробамі раслін. Ёсць яшчэ і медыкі-прафілактыкі, пагранічныя інспектары, якія высочваюць пладовую муху і японскага жучка; каранцінныя наглядчыкі, якія вырываюць хворыя дрэвы з карэннем і паляць іх; усе яны спецыялісты ў сваёй справе. А тыя, хто прышчэплівае маладыя дрэўцы і тонкія вінаградныя лозы, — самыя ўмелыя, бо іх работа — гэта работа хірурга, такая ж далікатная і беражлівая: трэба мець рукі хірурга і сэрца хірурга, каб зрабіць надрэз на кары, укласці прышчэпак, перавязаць рану, ахаваць яе ад доступу паветра. Гэта выдатныя людзі.

Уздоўж радоў ідуць культыватары — падымаюць вясновы дзёран, пераварочваюць яго, каб зямля стала ўрадлівай, праразаюць арашальныя канаўкі, знішчаюць карэнне пустазелля, каб яно не высмактала вады, прызначанай дрэвам.