Гронкі гневу

— Ты, ма, не думай, што я не хачу. Я ўжо два тыдні дасыта не еў. Жывот набіваць — набіваў, ды толку ад такой яды мала.

Маці акунула талерку ў вядро.

— Раніцай едзем, — сказала яна.

Бацька хмыкнуў.

— Вось якія часы насталі, — з'едліва сказаў ён. — Раней мужчына ўсім распараджаўся. А цяпер жанчыны камандуюць. Відаць, самая пара прызапасіць дручок.

Маці паставіла на скрыню талерку, з якой яшчэ сцякала вада, і, не падымаючы галавы, усміхнулася:

— Што ж, бацька, прызапась. Вось будзем сытыя, займеем дах над галавой, тады, можа, палка табе і згадзіцца, будзеш пеўнем хадзіць. А цяпер ты сваёй справай не займаешся, не думаеш, не працуеш. Было б так, што ж, мог бы ўзяцца і за дручок, а жанчыны толькі насамі шморгалі б і хаваліся па кутках, як мышы. Думаеш, вось зараз возьмеш палку і наб'еш жанчыну? Не, даражэнькі! Табе давядзецца ўступіць з ёю ў бойку, бо ў мяне таксама палка прыхаваная.

Бацька атарапела ўхмыльнуўся.

— Ты хоць пры дзецях такога не гаварыла б, ім такія словы карысці не прынясуць.

— А ты спярша накармі іх, а пасля разважай, што ім на карысць, а што не, — адрэзала маці.

Бацька абурана падняўся і пайшоў ад палаткі, дзядзька Джон паплёўся за ім.

Рукі маці ўсё яшчэ плюхаліся ў вадзе, але позірк яе скіраваўся ў спіны мужчын, і яна з гордасцю сказала Тому:

— Ён малайчына. Трымаецца яшчэ. У яго рукі свярбяць даць мне лупцоўкі.

Том засмяяўся:

— Ты што ж гэта — наўмысна яго раз'ятрываеш?

— А што ж ты думаў? Мужчына іншы раз мучыцца, мучыцца, усе пячонкі сабе выгрызае, потым кладзецца і памірае з тугі. А калі яго як след раззлаваць, тады ўсё добра. Бацька слова грубага не вымавіў, але аж ашалеў ад злосці. Цяпер ён мне пакажа.

Эл падняўся са скрыні:

— Пайду крыху прайдуся па лагеры.

— Лепш машыну праверыў бы перад дарогай, — напомніў яму Том.

— Ужо ўсё праверана.

— Калі не так, маму на цябе напушчу.

— Ну праверыў я яе. — Эл пакрочыў між палатак.

Том уздыхнуў:

— А я нешта стаміўся, ма. Можа, і мяне ты раззлуеш?

— Ты разумнейшы, Том. Злаваць цябе без толку. Ты мая апора. Астатнія… што тыя госці… усе, акрамя цябе. А ты не здасі, Том.

Увесь цяжар клаўся на яго плечы.

— Не па нутры мне гэта, — сказаў ён. — Я пагуляць хачу, як Эл. І ўзлавацца хачу, як тата, альбо напіцца, як дзядзька Джон.

Маці пакруціла галавой:

— Нічога ў цябе не выйдзе, Том. Я ведаю. З тае пары ведаю, як ты яшчэ маленькі быў. У цябе не атрымаецца. Ёсць людзі, якія заўсёды застаюцца самі сабой, больш нічым. Вось Эл — малец, на ўме ў яго адны дзяўчаты. Ты ніколі такім не быў, Том.

— Быў, быў. І цяпер такі.

— Не. Што б ні рабіў, ты застаешся самім сабой. Я гэта заўсёды ведала. Ты толькі языком іншы раз любіш памалоць.

— Не, ма, ты гэта кінь. Усё не так. Табе толькі здаецца.

Маці паклала нажы і відэльцы на груду талерак.

— Магчыма. Можа, і здаецца. Разашарна, вытры посуд і прымі яго.

Ружа Сарона цяжка паднялася з месца, выпнуўшы свой вялікі жывот. Яна ляніва падышла да скрыні і ўзяла ў рукі памытую талерку.

Том сказаў:

— Так разадзьмулася, што нават вочы ў бакі палезлі.

— Не трэба пакепліваць з яе, — сказала маці. — Яна ў нас малайчына. А ты пайшоў бы развітаўся з кім трэба.

— Ага. І пайду даведаюся, ці далёка туды ехаць.

Маці сказала Ружы Сарона:

— Ён усё гэта кажа не з жадання пакрыўдзіць цябе. А дзе Руці з Уінфілдам?

— Я бачыла, яны пабеглі за татам.

— Ну і няхай.

Ружа Сарона ўпраўлялася з посудам. Маці непрыкметна прыгледзелася да яе.

— Як ты сябе адчуваеш? Шчокі ў цябе нешта запалі.

— Мне сказалі, малако трэба піць, а я не п'ю.

— Ведаю, што трэба. Ды яго няма.

Ружа Сарона паныла сказала:

— Каб Коні не пайшоў ад нас, мы б цяпер з ім жылі ў сваім доміку, ён вучыўся б і ўсё такое. І малако б мы куплялі. І дзіця здаровым нарадзілася б. А цяпер здаровым не будзе. Малако мне піць трэба. — Яна засунула руку ў кішэню фартуха і нешта паклала ў рот.

— Што ты там грызеш? Пакажы, — сказала маці.

— Нічога.

— Але ж ты нешта грызеш, паказвай.

— Проста драбочак вапны. Я знайшла вялікі кавалак.

— Гэта ж усё роўна, што зямлю есці!

— Мяне цягне на яе.

Маці доўга маўчала. Яна напяла каленямі спадніцу. Нарэшце сказала:

— Я гэта разумею. Неяк раз я з'ела кавалак вугалю, калі хадзіла цяжарная. Вялікі кавалак. Бабка сказала, гэтага нельга рабіць. А пра дзіця сваё ты такіх слоў не гавары. Нават думаць пра гэта ты права не маеш.

— Ні мужа. Ні малака.

— Калі б ты была здаровая, я ўсыпала б табе як след. Аплявуху заляпіла б. — Маці паднялася і пайшла пад брызент. Неўзабаве вярнулася, падышла да дачкі і працягнула руку. — Глянь! — У руцэ ў яе былі маленькія зялёныя завушніцы. — Гэта табе.

Вочы ў Ружы Сарона на момант пасвятлелі, але яна адразу адвяла іх убок.

— У мяне вушы не праколатыя.

— А мы іх зараз праколем. — Маці зноў паспешліва пайшла ў палатку і вярнулася з кардоннай скрыначкай у руках. Яна хуценька ўцягнула нітку ў іголку, здвоіла яе і завязала на ёй некалькі вузельчыкаў. Пасля прасунула нітку ў другую іголку, таксама завязала на ёй вузельчыкі і выняла са скрыначкі кавалак корка.

— Ой, забаліць, забаліць! — спужалася Ружа Сарона.

Маці падышла да дачкі, паклала корак ёй пад мочку вуха і пракалола яе, канец іголкі ўпёрся ў корак.