Гронкі гневу

— Яна?.. — Астатнія словы нібы спякліся ў горле.

— Ногі вытры, Уілі… брудная свіння! — закрычала бабка.

Маці сказала:

— Не ведаю. Можа, калі б давезлі яе туды, дзе не так горача… хто ведае. Ты не хвалюйся, Разашарна. Дыхай свабодна — удых, выдых, не стойвай дыхання.

Да іх пад брызентавы навес зазірнула мажная жанчына ў чорнай парванай сукенцы. Позірк у яе быў мутны, туманны, друзлыя шчокі абвіслі складкамі абапал падбародка. Губы былі рыхлыя, нястуленыя: верхняя, як занавескай, закрывала зубы, а з-пад адвіслай ніжняй віднеліся дзясны.

— Добрай вам раніцы, мэм, — сказала яна. — Добрай раніцы і хвала госпаду богу.

Маці азірнулася.

— Добрай раніцы, — адказала яна.

Жанчына, сутулячыся, пралезла пад брызент і нахіліла галаву над бабкай.

— Мы чулі, што ў вас ёсць душа, гатовая ўзнесціся да госпада. Хай славіцца імя яго!

Твар у маці стаў жорсткі, вочы — калючыя.

— Яна стамілася, толькі і ўсяго, — сказала яна. — Ад дарогі і спёкі. Яна проста змучылася. Крыху адпачне і ачуняе.

Жанчына нахілілася да самага твару бабкі — здалося, панюхала яго. Тады павярнулася да маці і хутка пакруціла галавой, шчокі яе затрэсліся і захісталіся губы.

— Добрая душа імкнецца да госпада, — сказала яна.

Маці закрычала:

— Няпраўда!

Жанчына зноў пакруціла галавой, цяпер ужо не так хутка, і паклала азызлую руку на лоб бабцы.

— Гэта праўда, сястра, — сказала яна. — У нас у палатцы шасцёра вернікаў. Зараз я іх паклічу сюды, і мы наладзім малітоўны сход — памолімся і звернемся да міласці боскай. Усе іегавісты. Са мной шэсць. Пайду прывяду іх.

Маці ўся напялася.

— Не, не! — сказала яна. — Не трэба. Бабка змучылася, малітвы не вытрывае.

Жанчына сказала:

— Не вытрывае малітвы? Не вытрывае салодкага дыхання госпада нашага? Што ты гаворыш, сястра?

Маці сказала:

— Не. Тут нельга. Яна змучылася.

Жанчына з дакорам паглядзела на маці.

— Вы няверуючая, мэм?

— Не, мы людзі набожныя, але бабка вельмі змучылася. Мы ўсю ноч былі ў дарозе. Нам не хочацца турбаваць вас.

— Якія ж гэта турботы? А калі нават і так, мы ўсё зробім для душы, што імкнецца далучыцца да бязгрэшнага ягняці.

Маці прыўзнялася з зямлі і стала на калені.

— Дзякуй вам, — сказала яна холадна. — Мы не хочам, каб у нашай палатцы быў малітоўны сход.

Жанчына доўга пазірала на яе.

— Што ж, але мы не адпусцім сястру нашу без малітвы. Маленне будзе ў нашай палатцы, мэм. І няхай даруецца вам такая душэўная жорсткасць.

Маці зноў апусцілася на зямлю і павярнулася да бабкі тварам, з якога не сыходзілі цвёрдасць і суровасць.

— Яна змучылася, — паўтарыла яна зноў. — Проста змучылася.

Бабка кідалася галавой па падушцы і нешта ледзь чутна мармытала.

Жанчына пагардліва выйшла з-пад брызенту. Маці не зводзіла вачэй са старэчага твару.

Ружа Сарона махала кавалкам кардону, гонячы гарачае паветра хвалямі. Сказала:

— Ма!

— Што?

— Чаму ты не дазволіла ім тут памаліцца?

— Сама не ведаю. Наогул іегавісты — людзі добрыя. Але, молячыся, завываюць і скачуць. Не ведаю. Нешта найшло на мяне. Я гэтага цяпер не стрывала б. Сіл маіх не хапіла б.

Аднекуль зблізку данесліся гукі малення — манатонныя распевы пропаведзі. Слоў было не разабраць, чуўся толькі матыў. Голас то сціхаў, то набіраў сілу, і кожны распеў пачынаўся на больш высокай ноце. Вось у паўзе прапаведніку адказалі іншыя галасы, і яго голас набыў урачыстасць і ўладнасць. Тон усё павышаўся, і ў паўзах гукі падхопу паступова перайшлі ў лямант. Мала-памалу фразы пропаведзі рабіліся ўсё карацейшымі, адрывістымі, як каманды, і ў галасах, што на іх адгукаліся, загучалі жалобныя ноткі. Рытм малення ўсё разганяўся. Мужчынскія і жаночыя галасы гучалі суладна, але раптам, пасярод падхопу, адзін жаночы голас вырваўся, узляцеў увысь і выліўся ў роспачны крык, дзікі і шалёны, як звярыны; яму пачалі ўторыць больш нізкі жаночы голас, перарывісты, як брэх, і мужчынскі, які паступова танчэў, як воўчае выццё. Словы малітвы абарваліся, і з палаткі чуліся толькі жалобнае завыванне і тупат ног па зямлі. Маці кінула ў дрыжыкі. Ружа Сарона дыхала цяжка і перарывіста, а дзікі лямант не змаўкаў, і здавалася, вось-вось у людзей разарвуцца лёгкія.

Маці сказала:

— Нервы не вытрымліваюць. Нешта са мною сталася.

Раптам высокі голас перайшоў у істэрычны віск, як завыванне гіены; тупат зрабіўся гучнейшы. Галасы ламаліся і зрываліся, і нарэшце ўвесь хор загучаў роўна, і чуліся толькі рыданні і хрыплыя стогны, гукі ўдараў па целе і прытупванне па зямлі; потым рыданне перайшло ў ціхае скуголенне, накшталт скавытання шчанюкоў каля міскі з ежай.

Знерваваная Ружа Сарона ціха плакала. Бабка раптам збіла занавеску з ног, падобных на дзве шэрыя вузлаватыя палкі, і таксама заскуголіла пад такія ж гукі, што даносіліся з палаткі іегавістаў. Маці зноў прыкрыла ёй ногі занавескай. І тут бабка глыбока ўздыхнула, дыханне яе стала роўнае і свабоднае, прыплюшчаныя павекі перасталі пацепвацца. Старая заснула моцным сном і, крыху адкрыўшы рот, пахрапвала. Жаласнае скуголенне ў палатцы іегавістаў рабілася ўсё цішэйшым і нарэшце зусім сціхла.

Ружа Сарона зірнула на маці поўнымі слёз вачамі.

— Дапамагло, — сказала яна. — Бабцы дапамагло. Яна заснула.