Historia romana

22 Anno sexcentesimo uicesimo septimo ab Vrbe condita, Gaius Cassius Longinus et Sextus Domitius Caluinus consules Gallis Transalpinis bellum intulerunt et Arbennorum tunc nobilissimae ciuitati atque eorum duci Vituito infinitamque multitudinem iuxta Rodanum fluuium interfecerunt. Denique cum Vituitus paucitatem Romanorum uix ad escam canibus, quos in agmine habebat, sufficere posse iactaret et ipse clxxx milia armatorum haberet, conserta pugna a Romanis superatus est; ex cuius exercitu partim in bello partim submersi cum ponte, quem sibi iunctis nauibus supra Rodanum extruxerant, cl milia perierunt. Praeda ex torquibus Gallorum ingens Romam perlata est. Vituitus se Domitio dedit atque ab eo Romam deductus est, magnaque gloria consules ambo triumphauerunt.

23 Marcio Portio Catone et Quinto Marca Rege consulibus, sexcentesimo tricesimo et tertio anno ab Vrbe condita, Narbone in Gallia colonia deducta est.

Annoque post a Licinio Metello et Quinto Mucio Sceuola consulibus de Dalmatia triumphatum est.

24 Ab Vrbe condita anno sexcentesimo tricesimo quinto Gaius Cato consul Scordiscis intulit bellum, ignominiose pugnauit.

25 Gaio Caecilio Metello Gneo Carbone consulibus, duo Metelli fratres eodem die, alterum ex Tracia, alterum ex Sardinia triumphum egerunt, nuntiatumque Romae est Cymbros e Gallia in Italiam transisse.

26 Post Scipione Nasica et Calpurnio Bestia consulibus Iugurtae Numidarum regi bellum inlatum est, quod Adherbalem et Hiemsalem, Micipsae filios, fratres suos reges et populi Romani amicos, interemisset. Missus aduersus eum consul Calpurnius Bestia. Corruptus regis pecunia pacem cum eo flagitiosissimam fecit, et a senatu inprobata est. Postea contra eundem insequenti anno Spurius Postumius Albinus profectus est. Is quoque per fratrem ignominiose contra Numidas pugnauit.

27 Tertio missus Quintus Caecilius Metellus consul. Is exercitum ingenti seueritate et moderations correctum, cum nihil in quemquam cruentum faceret, ad disciplinam Romanam reduxit. Iugurtam uariis proeliis uicit, elefantos eius occidit uel coepit, multas ciuitates ipsius coepit. Et cum iam finem bello positurus esset, successum est ei a Gaio Mario. Is Iugurtam et Bocchum Mauritaniae regem, qui auxilium Iugurtae ferre coeperat, pariter superauit. xc milia armatorum ad internitionem cecidit. Aliquanta et ipse oppida Numidiae coepit belloque terminum posuit capto Iugurta per quaestorem suum Cornelium Syllam ingentem uirum, tradente Boccho Iugurtam qui pro eo ante pugnauerat. A Marco Iunio Silano collega Quinti Metelli Cymbri in Gallia uicti sunt et a Minutio Rufo in Macedonia Scordisci et Tribelli et a Seruilio Coepione in Hispania Lusitani uicti sunt, et duo triumphi de Iugurta, primus per Metellum, secundus per Marium, acti sunt. Ante currum tamen Marii Iugurta cum duobus filiis ductus est catenatus et mox iussu consulis in carcere strangulatus est.

His apud Hierosolymam diebus Iohannes dux Iudaeorum et pontifex extitit, qui ab eo, quod Hyrcanos bello uicerat, Hyrcani nomen accepit. Per id etiam tempus Cicero Arpini nascitur matre Eluia nomine, patre equestris ordinis ex regio Vulscorum genere. Eodemque tempore quaedam uirgo de Roma in Apuliam pergens, ictu fulminis exanimata est omnibus sine scissura aliqua uestimentis ademptis ac pectoris pedumque uinculis dissolutis, monilibus etiam anulisque discussis inlleso corpore nuda iacuit; equus quoque eius pari modo frenis et cingulis peremptus iacuit dissolutis.

EXPLICIT HISTORIAE ROMANAE LIBER QVARTVS

PAVLI DIACONI HISTORIA ROMANA LIBER QVINTVS

INCIPIT LIBER QVINTVS

1 Dum bellum in Numidia contra Iugurtam geritur, Romani consules Marcus Mallius et Quintus Coepio a Cymbris et Teutonis et Tugurinis et Ambronibus, quae erant Germanorum et Gallorum gentes, uicti sunt iuxta flumen Rodanum et ingenti internitione etiam castra sua et magnam partem exercitus perdiderunt. Timor Romae grandis fuit, quantus uix Annibalis tempore Punicis bellis, ne iterum Galli Romam uenirent. Ergo Marius post uictoriam Iugurtinam secundo consul est factus, bellumque ei contra Cymbros et Teutonas decretum est. Tertio quoque ei et quarto delatus est consulatus, quia bellum Cymbricum protrahebatur. Sed in quarto consulatu collegam habuit Quintum Lutatium Catulum. Cum Cymbris itaque conflixit et duobus proeliis cc milia hostium cecidit, lxxx milia coepit et ducem eorum Teutomodum, propter quod meritum absens consul est factus.

2 Interea Cymbri et Teutones, quorum copia adhuc infinita erat, ad Italiam transierunt. Iterum a Gaio Mario et Quinto Catulo contra eos dimicatum est, sed a Catuli parte felicius. Nam proelio, quod simul ambo gesserunt, cxl milia aut in pugna aut in fuga caesa sunt, lx milia capta. Romani milites ex utroque exercitu trecenti perierunt. Tria et triginta Cymbris signa sublata sunt, ex his exercitus Marii duo reportauit, Catuli exercitus xxxi.