Historia romana

Sed ab eorum mulieribus grauiorem paene quam ab ipsis pugnam Romani experti sunt; hae etenim plaustris in modum castrorum dispositis ipsae desuper propugnantes diu obstitere Romanis. Sed cum ab eis nouo cedis genere terrerentur, abscisis enim cum crine ceruicibus inhonesto satis uulnere turpes relinquebantur, ferrum, quod in hostes sumpserant, in se suosque uerterunt. Nam aliae concursu mutuo iugulatae, aliae adprehensis inuicem faucibus strangulatae, aliae funibus ad sua colla ligatis equorumque cruribus protractae interierunt, aliae laqueo de subrectis plaustrorum temonibus pependerunt; quaedam dum se suspenderet, duos filios traiectis per colla eorum laqueis ad suos pedes uinxit. Ita his duobus proeliis cccxl milia Gallorum occisa, cxl milia capta sunt absque innumera multitudine mulierum, quae femineo furore se suosque paruulos necauerunt. His belli finis fuit; triumphus utrique decretus est.

3 Sexto Iulio Caesare et Lucio Marcio Philippo consulibus sexcentesimo quinquagesimo nono anno ab Vrbe condita, cum prope alia omnia bella cessarent, in Italia grauissimum bellum Picentes, Marsi Pelignique mouerunt, qui cum annis numerosis iam populo Romano oboedirent, tum libertatem sibi aequam adserere coeperunt. Perniciosum admodum hoc bellum fuit. Rutilius consul in eo occisus est, Coepio nobilis iuuenis, Portius Cato alius consul. Duces autem aduersus Romanos Picentibus et Marsis fuerunt Titus Vettius, Hierius Asianus, Titus Legennius, Aulus Cluentius. A Romanis bene contra eos pugnatum est a Gaio Mario, qui sexies consul fuerat, et a Gneo Pompeio, maxime tamen a Lucio Cornelio Sylla, qui inter alia egregia ita Cluentium hostium ducem cum magnis copiis fudit, ut ex suis unum amitteret. Quadriennio cum graui tamen calamitate hoc bellum tractum est. Quinto demum anno finem accepit per Lucium Cornelium Syllam consulem, cum antea in eodem bello ipse multa strenue sed praetor gessisset.

Ipso in tempore dira prodigia uisa sunt: nam sub ortu solis globus ignis a regione septentrionis cum maximo caeli fragore emicuit; apud Arretinos in conuiuio cruor e panibus quasi e uulneribus corporum fluxit; per septem continuos dies grando lapidum inmixtis etiam testarum fragmentis terram latissime uerberauit; in Samnitibus e uastissimo terrae hiatu flamma prorupit et usque in caelum extendi uisa est. Tunc etiam omnium generum animalia, quae inter homines uiuere solita erant, relictis stabulis pascuisque cum balatu, hinnitu mugituque miserabili ad siluas montesque fugerunt; canes quoque, quorum natura est extra homines esse non posse, lacrimosis ululatibus uagi luporum ritu oberrarunt; nec mora post haec tam grauia prodigia ciuilia bella secuta sunt. Apud Iudaeos ea tempestate primus Aristobolus rex pariter et pontifex diadematis sumpsit insigne.

4 Anno Vrbis conditae sexcentesimo sexagesimo secundo primum Romae bellum ciuile commotum est, eodem anno etiam Mitridaticum. Causam bello ciuili Gaius Marius sexies consul dedit. Nam cum Sylla consul contra Mitridatem gesturus bellum, qui Asiam et Achaiam occupauerat, mitteretur, isque exercitum in Campania paulisper teneret, ut belli socialis, de quo diximus, quod intra Italiam gestum fuerat, reliquiae tollerentur, Marius affectauit ut ipse ad bellum Mitridaticum mitteretur. Qua re Sylla commotus cum exercitu ad Vrbem uenit. Illic contra Marium et Sulpicium dimicauit. Primus Vrbem armatus ingressus est, Sulpicium interfecit, Marium fugauit, atque ita ordinatis consulibus in futurum annum Gneo Octauio et Cornelio Cinna ad Asiam profectus.

5 Mitridates, qui Ponti rex erat atque Armeniam minorem et totum Ponticum mare in circuitu in Bosphoro tenebat, primo Nicomeden amicum populi Romani Bithynia uoluit expellere senatuique mandauit bellum se ei, propter iniurias quas passus fuerat, inlaturum. A senatu responsum Mitridati est: si id faceret, quod bellum a Romanis et ipse pateretur. Quare iratus Cappadociam statim occupauit et ex ea Ariobarzanem regem et amicum populi Romani fugauit. Mox etiam Bithyniam inuasit et Paflagoniam, pulsis ex ea regibus amicis populi Romani Polemene et Nicomede. Inde et Ephesum contendit et per omnem Asiam litteras misit, ut ubicumqne inuenti essent ciues Romani, uno die occiderentur.