Historia romana

9 Ergo Lucullus repetens hostem fugatum etiam regnum Tigranis, qui Armeniis imperabat, ingressus est. Tigranocertam ciuitatem Arzianenae nobilissimam regni Armeni accepit, ipsum regem cum septem milibus quingentis glibanariis et centum milibus sagittariorum et armatorum uenientem decem et octo milia militum habens ita uicit, ut magnam partem Armeniorum deleuerit. Inde Nisibim profectus eam quoque ciuitatem cum regis fratre coepit. Sed hii, quos in Ponto Lucullus reliquerat cum exercitus parte, ut regiones uictas et iam Romanorum tuerentur, neglegenter se et auare agentes occasionem iterum Mitridati in Pontum inrumpendi dederunt, atque ita bellum renouatum est. Lucullo paranti, capta Nisibi, contra Persas expeditionem successor est missus.

10 Alter autem Lucullus, qui Macedoniam administrabat, Bessis primus Romanorum intulit bellum atque eos ingenti proelio in Hemo monte superauit. Oppidum Vscudamam, quod Bessi habitabant, eodem die quo adgressus est uicit, Cabulem coepit, usque ad Danubium penetrauit. Expugnauit etiam gentes quae Rodopeis montibus circumfusae, inter coetera dictu audituque horrida quae in captiuos agebant, raptis, cum poculo opus esset, humanorum capitum ossibus cruentis capillatisque adhuc ac per interiores cauernas male effosso cerebro oblitis auide ac sine orrore tamquam ueris poculis utebantur. Inde multas supra Pontum positas ciuitates adgressus est. Illic Apolloniam euertit, Galatiam, Partenopolim, Tomos, Histrum, Burtiaonem coepit, belloque confecto Romam rediit. Ambo tamen triumphauerunt, Lucullus qui contra Mithridatem pugnauerat maiore gloria, cum tantorum regnorum uictor redisset.

11 Confecto bello Macedonico, manente Mitridatico, quod recedente Lucullo rex collectis auxiliis reparauerat, bellum Creticum ortum est. Ad id missus Caecilius Metellus ingentibus proeliis intra triennium omnem prouinciam coepit appellatusque est Creticus atque ex insula triumphauit. Quo tempore Libia quoque Romano imperio per testamentum Appionis, qui rex eius fuerat, accessit, in qua inclytae urbes erant Berenice, Ptolomais, Cyrene.

12 Dum haec aguntur, pyratae omnia maria infestabant ita ut Romanis toto orbe uictoribus sola nauigatio tuta non esset. Quare id bellum Gneo Pompeio decretum est. Quod intra paucos menses ingenti et felicitate et celeritate confecit. Mox ei delatum etiam bellum contra reges; Mitridaten in Armenia Minore nocturno proelio uicit, castra diripuit, quadraginta milia eius occidit, uiginti tantum de exercitu suo perdidit et duos centuriones. Mitridates cum uxore fugit et duobus comitibus. Neque multo post cum in suos saeuiret et complures amicos suos nec non Exipodram Magareque filios suos trucidasset, Farnaces alter filius eius exemplo fratrum territus exercitum ad persequendum se missum sibi conciliauit et mox aduersus patrem duxit. Mitridates diu ex altissimo muro filium frustra praecatus, ubi inexorabilem uidit, ita fertur exclamasse: «Quoniam Farnaces», inquit, «mori iubet, uos, si estis dii patrii, praecor, ut quandocumque hanc uocem ipse audiat a liberis suis», statimque descendens ad uxores, pelices ac filias suas uenenum omnibus dedit; quod cum ipse nouissimus hausisset nec tamen, propter remedia quibus se praemunierat, ueneno confici possit, Gallum quendam militem inuitauit eique iugulum praebuit. Hunc finem habuit Mitridates; periit autem apud Bosforum, uir ingentis industriae consiliique. Regnauit annis sexaginta, uixit septuaginta duobus, contra Romanos bellum habuit annis quadraginta.

13 Tigrani deinde Pompeius bellum intulit. Ille se ei dedit et in castra Pompei xvi miliario ab Artaxata uenit ac diadema suum, cum procubuisset ad genua Pompei, in manibus ipsius collocauit. Quod ei Pompeius reposuit honorificeque eum habitum regni tamen parte multauit et grandi pecunia. Adempta est ei Syria, Foenice, Sofene, sex milia praeterea talentorum argenti, quae populo Romano daret, quia bellum sine causa Romanis commouisset.