Historia romana

17 Quintus Pompeius deinde consul a Numantinis, quae Hispaniae ciuitas fuit opulentissima, superatus pacem ignobilem fecit. Post eum Gaius Hostilius Mancinus consul iterum cum Numantinis pacem fecit infamem, quam populus et senatus iussit infringi atque ipsum Mancinum hostibus tradi, ut in illo quasi auctorem foederis uindicarent. Cumque per continuos annos quattuordecim cum solis quattuor milibus quadraginta milia Romanorum protriuissent, post tantam igitur ignominiam, qua a Numantinis bis Romani exercitus fuerant subiugati, Publius Scipio Africanus secundo consul factus est et ad Numantiam missus est. Is primum militem uitiosum et ignauum exercendo magis quam puniendo sine aliqua aceruitate correxit, mox pugna cum Numantinis commissa exercitus Romanus oppressus impetu Numantinorum terga conuertit; sed increpatione et minis obiectantis sese consulis tandem indignatus in hostem rediit et quem fugiebat, fugere compulit; unde quamuis Scipio laetatus sit, tamen ultra bello aduersus eos audendum non esse professus est. Itaque urbem obsidione conclusit, uallo circumdedit; cumque diu conclusi fame laborarent pugnaeque facultatem exposcerent, ut mori eis quasi uiris liceret, nouissime larga prius potione calefacti, quae madefactis frugibus confici solet, subito super Romanos inrupere. Atrox diu certamen et usque ad periculum Romanorum fuit, iterumque Romani pugnare se aduersum Numantinos fugiendo probassent, nisi sub Scipione pugnassent. Numantini interfectis suis fortissimis bello cedunt, compositis tamen ordinibus nec sicut fugientes in urbem reuertuntur. Corpora interfectorum ad sepulturam oblata accipere noluerunt clausaque urbe cuncti pariter ferro, ueneno atque igne consumpti sunt. Romani ex his nihil aliud quam securitatem adepti sunt seque magis euasisse Numantinos quam uicisse dixerunt. Vnum Numantinum uictoris catena non tenuit; quicquid supellectilis fuit, ignis consumpsit. Tunc Scipio Tyresum quendam Celticum principem consuluit, qua de causa Numantia aut prius inuicta aut post euersa fuisset; Tyresus respondit: «Concordia uictoriam, discordia exitium praebuit». Hac tempestate apud Iudaeos occiso Iuda Machabeo frater eius Ionathas pontifex habetur. Tunc etiam claruit apud Brundisium Pacuuius tragoediarum scriptor. Igitur Scipio multas Hispaniae ciuitates partim coepit, partim in deditionem accepit, Numantiam a solo euertit, reliquam prouinciam in fidem accepit.

18 Eodem tempore Attalus rex Asiae frater Eumenis mortuus est heredemque populum Romanum reliquid. Ita imperio Romano per testamentum Asia accessit.

19 Mox etiam Decimus Iunius Brutus de Callecis et Lusitanis magna gloria triumphauit. Et post Scipio Africanus de Numantinis secundum triumphum egit xiiii anno postquam priorem de Africa egerat. Interea in Sicilia bellum est seruile exortum ac per Fuluium et Rutilium amplius quam uiginti milia tunc seruorum trucidata sunt; Minturnis ccccl serui in cruce suspensi sunt, apud Sinuessam uero iiii milia seruorum a Quinto Metello et Gneo Seruilio oppressa narrantur.

20 Motum interim in Asia bellum est ab Aristonico Eumenis filio, qui ex concubina exceptus fuerat. Is Eumenis frater Attali fuerat. Aduersus eum missus post Licinius Crassus habens infinita regum auxilia; nam et Bithyniae rex Nicomedes Romanos iuuit et Mitridates Ponticus, cum quo bellum postea grauissimum fuit, et Ariarates Cappadox et Polemenes Paflagon. Victus est tamen Crassus et ab hostibus captus est; qui magis mori eligens quam a barbaro abduci, uirgam qua equum agebat, in oculum se tenentis iniecit moxque ab eo confossus est. Caput eius Aristonico oblatum, corpus Smyrnae sepultum est. Postea Perpenna consul Romanus, qui successor Crasso ueniebat, audita belli fortuna ad Asiam celerauit et acie uictum Aristonicum apud Stratonicensium ciuitatem, quo confugerat, fame ad deditionem conpulit. Aristonicus iussu senatus Romae in carcere strangulatus est. Triumphari enim de eo non poterat, quia Perpenna apud Pergamum, Romam rediens, diem obierat.

His diebus tanta per totam Africam lucustarum multitudo conualuit, ut simul fruges, herbas, arborum folia corticesque conroderent; quae repentino uento subleuatae in Africano sunt pelago demersae. Sed cum earum aceruos fluctus per extenta litora pertulissent, pestiferum odorem putrefacta congeries exhalauit. Vnde omnium animantium, auium pecudumque ac bestiarum pestis existens uitium corruptionis ampliauit; qua pestilentia in Numidia dccc milia hominum, circa Carthaginem uero plus quam cc milia perierunt, Romanorum uero militum, quae ibi ad praesidium erant, ccc milia extincta sunt.

21 Lucio Caecilio Metello et Tito Quintio Flamminio consulibus Carthago in Africa iussu senatus reparata est, quae nunc manet, annis duobus et xx euolutis postquam a Scipione fuerat euersa. Deducti sunt ciues Romani.