Historia romana

11 Denique lacrimabili cum Gothis bello commisso ad primum Gothorum impetum perturbatae Romanorum equitum turmae nudatos pedes deseruere. Qui mox equitatu hostium septi ac sagittarum nubibus obruti, cum amentes metu huc illucque fugitarent, funditus interiere. Ipse imperator cum, sagitta saucius uersusque in fugam, ob dolorem nimium saepe equo laberetur atque in uilissimam casulam deportatus esset, superuenientibus Gothis ignique supposito concrematus est. Denique petentibus Gothis, ut eis episcopos mitteret, a quibus fidei rudimenta susciperent, Valens doctores ad eos Arriani dogmatis misit, sicque uniuersa illa gens Arriana effecta est. Iusto itaque Dei iudicio ab illis igne crematus est, quos ipse perfidiae succenderat igni. Gothi uero imperatore occiso iam securi ad urbem properant Constantinopolitanam, ubi tunc Dominica Augusta Valentis uxor multa pecunia plebi largita ab urbis uastatione hostem submouit, regnum cognatis fideliter uiriliterqne seruauit.

12 Anno ab Vrbe condita millesimo centesimo tricesimo secundo Gratianus quadragesimus ab Augusto post mortem Valentis sex annis imperium tenuit, quamuis iamdudum antea cum patruo Valente et cum Valentiniano fratre regnaret. Igitur Gratianus admodum iuuenis cum inaestimabilem multitudinem hostium Romanis infusam finibus cerneret, fretus Christi potentia longe inpari militum numero sese in hostem dedit et continuo apud Argentariam oppidum Galliarum formidolosissimum bellum incredibili felicitate confecit; nam plus quam triginta milia Alamannorum minimo Romanorum detrimento in eo proelio interfecta narrantur.

13 Hoc denique ei recta fidei cultura contribuit; nam cum usque ad id tempus Italia Arrianae perfidiae morbo langueret, post Auxentii seram mortem cum Ambrosius ex pagano iudice subito apud Mediolanum diuino nutu episcopus a cunctis fuisset electus moxque catholico baptismate tinctus praesul esset ordinatus, cumque pro fide catholica libros Gratiano imperatori porrexisset ac ueneratione, qua debuerat, susceptus esset, uniuersa statim ad rectam fidem Italia repedauit. Eo tempore in Galliis apud Turonos multis beatissimus Martinus lampabat uirtutibus totoque orbi doctrinis et scientia clarus apud Bethleem ciuitatem Palaestinae situs radiabat Hieronimus.

14 Porro Gratianus cum animaduertisset Traciam Daciamque tamquam genitales terras possidentibus Gothis Taifalisque atque omni pernicie atrocioribus Hunnis et Alanis extremum Romano nomini periculum instare, eadem prouisione qua quondam legerat Nerua Hispanum uirum Traianum, per quem res publica reparata est, accitum et ipse nihilominus aeque ab Hispania Theodosium fauentibus cunctis apud Syrmium purpuram induit aetatis annum tertium tricesimumque agentem, Orientisque et Traciae simul imperio praefecit.

15 Itaque Theodosius afflictam rem publicam ira Dei reparandam credidit misericordia Dei; omnem fiduciam sui ad opem Christi conferens, maximas illas Scithicas gentes formidatasque cunctis maioribus, Alexandro quoque illi Magno euitatas, ac tunc extincto Romano exercitu Romanis equis armisque structissimas, hoc est Alanos, Hunnos et Gothos, incunctanter adgressus magnis multisque proeliis uicit. Vrbem Constantinopolim uictor intrauit et ne paruam ipsam Romani exercitus manum assidue bellando deterreret, foedus cum Athanarico rege Gothorum percussit. Athanaricus Constantinopolim ad Theodosium uenit, quem ille mira animi iocunditate et affectione suscepit. Denique cum urbem Athanaricus intrasset et tam aedificia ciuitatis quamque exornati quasi ad diem festum populi frequentiam cerneret ac per singula mente inhaereret, cumque deinceps imperatoris regiam ingressus obsequia officiaque diuersa conspiceret: «Sine dubio», inquid, «deus terrenus est imperator, contra quem quicunque manum leuare nisus fuerit, ipse sui sanguinis reus existit». Nec mora tamen superueniente ualitudine rebus excessit humanis; cuius exequias imperator ipse praecedens dignae eum tradidit sepulturae. At uniuersae Gothorum gentes rege defuncto aspicientes uirtutem benignitatemqne Theodosii Romano sese imperio dederunt. In hisdem etiam diebus Parthi coeteraeque barbarae nationes Romano prius nomini inimicae ultro Constantinopolim ad Theodosium misere legatos pacemque supplices poposcerunt iunctumque cum eis foedus est.