Яжоўскія рукавіцы

— Каго трэба, пасадзім без тваёй парады і падказкі. Ты лепш раскажы нам аб сваёй варожай дзейнасці. А калі не хочаш расказваць, падпішы падрыхтаванае мною прызнанне. Адпірацца тут няма ніякага сэнсу, бо ты злоўлены з доказамі злачынства.

— Што вы прыдумляеце? Дзе і з чым я злоўлены? Сказанае вамі трэба яшчэ даказаць, а вы не можаце, таму што няма чым.

— Не будзеш? Упіраешся? Граеш на нервах?

— Ніякіх ліпавых паперак я падпісваць не буду! — рашуча заявіў Міхась.

— Падпішаш! Куды ты дзенешся? — здзекаваўся следчы.

— Не падпішу і нагаворваць на сябе не буду!

Пасля гэтых слоў Міхася следчы націснуў кнопку, і ў кабінеце паявілася фігура ў блакітнай фуражцы.

— На ветрык яго! — загадаў зларадна Фамін.

Міхася завялі ў суседні пакой, адчынілі дзверы і акно, што супраць дзвярэй,— зрабілі скразняк. Загадалі зняць вельветавую куртку. Было гэта ў тры гадзіны ночы, за акном быў мароз — мо якіх градусаў дзесяць, не менш. Турэмны двор быў пакрыты рэдкім снегам. Вецер, хоць і ноччу, не сціхаў — надвор’е было ветранае. Так што стаяць на скразняку некалькі гадзін для Міхася было немалою пакутай, але ён, сцяўшы зубы, трымаўся. «Толькі не прастудзіцца,— цвердзіў ён сабе,— толькі не прастудзіцца».

У шэсць гадзін раніцы прагрымеў званок на пад’ём, і Міхася адразу ж перавялі ў калідор і загадалі стаць тварам да сцяны. Што гэта азначала, ён яшчэ не ведаў.

Разнеслі па камерах хлеб, баланду, кіпяток, а Міхасю ніхто нічога не сказаў — нібы яго і не было ля сцяны. Час цягнуўся марудна. Абед і вячэра таксама «прайшлі» міма яго.

Так ён прастаяў да 12 гадзін ночы. Спрабаваў звяртацца да дзяжурнага па корпусе («красаўчыка»), што яму рабіць далей, але той толькі гыркнуў:

— Стой і чакай таго, хто цябе паставіў!

Адзіным ратункам было тое, што ён мог папрасіць дазволу ў любога турэмшчыка, які праходзіў міма, схадзіць у туалет. Каб не гэта, можна было застаяцца і ўпасці. І Міхась стараўся скарыстоўваць такую магчымасць, каб ратавацца. Сілы яшчэ спатрэбяцца, па ўсім відаць, што гэта толькі пачатак.

У 12 гадзін наступнай ночы яго зноў павялі на допыт і паставілі перад следчым Фаміным.

— Зняволены Асцёрскі, адкуль у цябе такое хвацкае прозвішча? — спытаў Фамін.

— Пра гэта лепш было б спытаць у майго бацькі, ён лепш ведае.

— Не язві! Лепш скажы мне: ты — паляк?

— Я такі паляк, як вы француз,— дзёрзка адказаў Міхась.

— Тады адкуль у цябе такое польскае прозвішча на -скі?

— Такім пытаннем не займаўся, бо няма ніякай патрэбы.

— Ухіляешся ад прамога адказу! Навошта ты хаваеш сваё сапраўднае паходжанне?

— Мне няма чаго хаваць ад вас, я — беларус, і вы гэта добра ведаеце. Цікава, учора абвінавачвалі мяне ў беларускай нацдэмаўшчыне, а сёння ў тым, што я быццам бы — паляк. А што тут дрэннага, калі б і на самой справе я быў палякам? Ці ж палякі не людзі?

— Усе палякі — фашысты. Вось у чым справа,— патлумачыў Фамін.— Вы, нацдэмы, і паляка Кастуся Каліноўскага зрабілі беларусам, а таксама і Дуніна-Марцінкевіча.

— Яны і ёсць сапраўдныя беларусы,— не адступаў Міхась.

— Бачу я, што вы там — адна банда,— сказаў Фамін, не здолеўшы абвергнуць Міхася.— Ты быў членам праўлення Беларуска-польскага дома асветы ў Ленінградзе і пры ім Беларускага зямляцтва?

— Так, быў і ўдзельнічаў ва ўсіх масавых мерапрыемствах гэтых арганізацый. Дык што тут дрэннага?

— А сам ты не ведаеш, якую вы там шкодную палітыку праводзілі? Ведаеш! Ты ж, здаецца, і ў інстытуце арганізаваў беларускае студэнцкае зямляцтва. Можа, скажаш, што гэта не так?

— Чаму не так? Сапраўды, і ў інстытуце па маёй ініцыятыве было ўтворана беларускае студэнцкае зямляцтва, якое падпарадкоўвалася агульнагарадскому, што пры Доме беласветы.

— Вось ты і злоўлены, адпірацца няма чым! — усклікнуў Фамін.

— Як і кім я злоўлены? — спытаў Міхась.

— Фактамі, пан Асцёрскі.

— Якімі фактамі?

— Не прыкідвайся наіўным. Раскажы лепш, як ты разам з Каталынавым, кіраўніком трацкісцкага цэнтра, які лічыўся студэнтам політэхнічнага інстытута імя Молатава, дапамагаў Нікалаеву рыхтаваць забойства Сяргея Міронавіча Кірава.

— Што вы сказалі?

— Тое, што ты чуў: разам з ворагам народа Каталынавым рыхтаваў забойства Кірава. Каталынава адразу раскрылі і абясшкодзілі, а ты замаскіраваўся і хадзіў на свабодзе да апошняга часу. Мо не ты збіраўся зрабіць замах на таварыша Сталіна і яго паплечнікаў, калі яны ішлі за труною Сяргея Міронавіча?

— Грамадзянін следчы, вы ўжо другі раз хочаце прышыць мне гэту ахінею — учора і вось сёння,— выйшаў з раўнавагі Міхась.— Хто вам пра ўсё гэта наплёў?

— Не мае значэння хто, галоўнае, што гэта не ахінея, а праўда! І на гэта таксама ёсць факты. А факты, як ты ведаеш, упартая рэч.

— Ад такой «праўды» і вашых «фактаў» вушы вянуць! Вы і самі ведаеце, што гэта хлусня! Вы і самі гэтаму не верыце, але для выканання плана вам патрэбна і такая лухта.

— Асцярожней на паваротах, пан Асцёрскі, а то пашкадуеш, ды будзе позна,— пачырванеў Фамін са злосці.— Вось падпішы пратакол, і мы расстанемся сябрамі, а інакш зноў пойдзеш на скразняк.

— Я гатовы на ўсё, толькі не на гэта!

— Значыць, прадаўжаеш упірацца? Не падпішаш?