?йэ кирбиитигэр

Отчуттар ма?найгы омур?аннарыгар та?ыстылар. К?н ???э ойон куйаарда. Атырдьах ыйыгар ??н-к?й??р намтыыр да, билигин да?аны бырдах баар. Итии да?аны. С?р??н ымдааннарын кэмчилииллэр. А?ыйахта ыймахтаан бараннар, мундуларын сиэтилэр. Сойбут б?д?? мунду – ?ч?гэй а?ылык. Сэниэ ыал отчуттара окко кымы?ы а?алан и?ээччилэр. Кинилэргэ хантан кымыс кэлиэй. Саттаар бу олорон, эмиэ Ну?нууру санаан кэллэ. Кинини т??? да с?б?лээбитин и?ин, ха?ан эрэ дьиэбэр с?г?ннэрэн а?алыам дии санаабат. А?ата Аамылаан биэриэ суо?а. Биир эмэ баай уола кэлэн кэргэн кэпсэтэр ини. Киниэхэ тэ?э суох кыыс. ?н?р кыыс дь??гэтиниин и?эллэрин ыраахтан к?р?н билэн баран, кыбыстан, к?ст?мээри, суолтан туораан, суон тиит кэннигэр саспыта. Эргэ торбос сонуттан кыбыстыбыта. Кыргыттар кинини к?рб?кк? ааспыттара. Атын кыргыттартан кыбыстыбат ээ. Оттон Ну?нууру к?рд? да ханна да барыан билбэт.

– Убаай, нууччалар диэн абаа?ылар дуо? – ?р??б? эмискэ ыйытан, Саттаар саныыр санаатын ситимин быста.

– Суох. Нуучча диэн туора омук ки?итэ.

– Оттон сирэйдэрэ т??лээх ??? дии.

– Ким инньэ диирий?

– Маппай уол.

– Т?? буолбатах, бытык. Хойуу бытыктаахтар.

– Оттон сорохторун хара?а к??х ??? дии. Муннулара буолла?ына на?аа улахан. Харахтара то?о к????й?

– Ону мин билиэм дуо! Чэ, туруох. Б?г?н эрдэ б?т??хп?т.

?р??б? эрдэ охсуллубут оту икки салаалаах атырдьа?ынан ха?ыйан мунньар. Саттаар охсуллуохтаах отун охсон б?тэрэн, уол муспут субуутун бугуллаата. Б?г?н эрдэ б?тэн дьиэлээтилэр. Баран и?эннэр эргиллэн, чи?ии илик улахан к??х бугуллары к?р?лл?р. ?лэ т?м?г?н эргиллэн к?р?р ?ч?гэй буолааччы.

* * *

Тордуох туу ?р?р идэлээх. ??hэ ?с мастаах кыраада?а тыырыллан бэлэмнэммит уhун синньигэс туу мастара ууруллан намылыспыттар. Арыттаах туу маhын ?р?н баайарга сутука быаны мас силиhинэн о?орор. Уhун к?н? суон силиhи т??рэн ылан, сииктээх умуhахха ууран ыаннарар. Онтон хатырыгын суллаан, хайыталаан, тыырар. Быhах ?нч???нэн кыhыйан уутун ыгар. Ол аата эллиир. Эллээтэ?инэ, силис маhа сымныыр. Эллэммит силис т?h? ба?арар ?р сытыан с?п. Туттарыгар ууга сымнатан баран, ?кт??-?кт?? тардыалаан имитэр. Оччо?о быа быанан буолар.

Дьиэлээх дьахтар Сэлгээнэй киэhээ??и аhылыктарын бэлэмниир. К??рчэххэ унньуула⁵ суурадаhынын кута-кута ытыйар.

– Оккун охсон б?тэрди? дуо? – Тордуох аhаары сибиэ?э кэлэр.

– Б?тэрэн. Аны биир к?н баран мустахпытына, мунньуубут да б?тэрэ буолуо, – Саттаар к??рчэхтэн баhан сиир.

– Мымах баай илдьиттээбит. Быйыл хайаан да?аны киис булдугар тахсан бултуур ?h?б?т. Аттаах, ыттаах ыаллары барыларын соруйбут. Нууччаларга биэрээри киис тириитин хомуйаллар ?h?, – Тордуох уолугар сонунун кэпсиир.

– Ол мин кииhи тугунан ?л?р?б?н? Ох саам суох дии, – Саттаар ох саа о?орторуон ба?арар. Идэлээх о?онньоттор ох сааны тамыйахтаах ынахха о?орооччулар.

– Ыт кииhи, тии?и тииккэ таhаарда?ына, чаачар саанан да ?л?р?р ба?айыта. Мин айа к?хс?нэн улахан чаачар саа о?оруом. Бу уол оонньуур саата кыра буолуо.

– Мин эмиэ барсыам, – ?р??б? ыйыппыттыы а?атын диэки к?р?р.

– Хайа та?аскынан барсаары гына?ын. Убайы? хаар т?стэ?инэ, кыhы??ы тымныыга барыа?а, – диэн Тордуох буойа са?арар. – Ыппыт кииhи ?р?? дуо?

– Мо?отойу, тии?и тииккэ таhаарда?ына ?рэр. Кииhи да ?р???э, – Саттаар ??рэттэн ыймахтыыр.

– Ма?най сонордуурга ??рэт. Киис са?а суолун к?рд?хх?нэ, ону батыhыннар. Биирдэ к?р?н тииккэ таhаарды? да, ??рэниэ?э. Булчут ыт ?йд??х, сотору ??рэнэр.

– Хайа тыа?а бултуубун? Кэ?кэмэ ?рэх диэки барабын дуо?

– Кэ?кэмэ бэтэрээ тыатыгар эhэ? ??тээнэ баар. Сотору тахсан, ат сиир отун оттуохпут. Мымах аны сыл аайы бултатара буолуо. Нууччалар бу дойдуга букатын олохсуйа кэлбиттэр быhыылаах дииллэр.

– Миэхэ хаhан ох саа о?орторо?ун?

– Байдахпытына. Быйыл куобах элбиэх курдук. Идэhэ?э о?ус ти?эhэни тутуннахпытына, дьылы туоруохпут. Тыhы ти?эhэбит этэ??э буолла?ына, эhиил ынах буолуо. Оччо?о кырдьа?ас ына?ы биэрэн, эйиэхэ ох саа о?орторуо этибит.

* * *

Петр Бекетов ат хомуйан, дьонун ?кс?н акка олордор буолла. Уон ?ч?гэй ы?ыырдаах аты Л?г?й тойон ыыппыта. Уон аты ?й?ктэн атыыласпыттара. Уонна онтон-мантан биирдии-иккилии аты хомуйбуттара. Ха?аактар бэйэлэрэ да?аны акка сыста?ас дьон. Бала?ан ыйыгар тэринэн, о?остон, сирдьиттээх, или??и улуустары кэрийэ бардылар. Илин э?ээргэ ыал элбэх дииллэр. Онон суоллаах-иистээх буолан ?ч?гэй эбит.

Т???л?гэ тиийбиттэригэр, олохтоохтор, бэрт сыппахтык да буоллар, утарыластылар. Олору эрэйэ суох бэриннэрдилэр. Дьаhаах т?л??ргэ тылларын ыллылар. Эмиэ дьон аатын кумаа?ыга суруйдулар. Бахсыга, Сыла??а тиийбиттэригэр эмиэ утарыластылар. Сорохторо куттанан, тыа?а т?ст?лэр. Утарыласпыт дьону бэриннэрэн, эмиэ дьон аатын суруйдулар. Дьа?аах т?л??н с?пт??х сэниэ ыал а?а баhылыгын аатын суруйаллар. Икки ат оххо таптаран бааhырбытын атын атынан уларыттылар.

Хатылы ууhун улуу баайа Аан ??чэй ыар ыалдьыттар дьиэтигэр чугаhаабыттарыгар, утары тахсан, кэрэмэс саhыл тириитин т??h?гэр туора тутан с?г?р?йэн к?р?стэ. Маанылаан, аhатан хоннордо. Туох да эгилэ-бугула суох дьаhаах т?hээнин т?л??х буолла.