?йэ кирбиитигэр

Лин диэн улахан ?р?с баар сура?а ?г?с ки?ини долгуппут, ымсыыларын к?б?пп?т. Сотору кэминэн онно тиийэргэ тэриммитинэн, суолун-ии?ин хайбытынан барбыттар. Ол эрээри са?а истибит, билбэт да, к?рб?т?х да дойдуларыгар баралларыттан саллыбыттар. Государство ?й?б?лэ суох барар кыахтара да суох. «Илин Лин диэн улахан ?р?с баар ???» диэн Тобольскайга биллэрбиттэр.

Ма?най Туруханскайга тэриллибит т??рт уон ки?илээх Пенда диэн ки?и этэрээтэ, Нижнэй Тунгусканы ?кс?й?н, ?рэх ???ээ ба?ыгар тиийэн симиэбийэ?а кыстыыр. Ыраах айа??а барыахтарын иннинэ ?ч?гэйдик бэлэмнэнэллэр. Алталыы-сэттэлии ки?и олорор, хонууга со?ор чэпчэки каюктары о?остубуттар.

Саас муус устар ыйга сындал?аннаах у?ун айа??а туруналлар. Нижнэй Тунгуска ба?ыттан Б?л??гэ т??эр Чурки ?рэх ба?ыгар диэри ар?ас сири, каюктарын табанан состорон, та?а?астарын ы?ыырдан, с?гэн э?ин, бэрт эрэйинэн айаннаабыттар.

Онтон Б?л??гэ т??эн, уунан устан, т?рд?гэр тиийэн, саха бала?анын булан кыстыыллар. Лин диэбит ?р?стэрин Лена диэн ааттыыллар. То?устартан киис хомуйаллар. Э?иилги сайыныгар Лена ?р??? ?кс?й?лл?р. Сахалар б?л?хт??н олорор сирдэригэр кэлэн тохтоон, киис тириитэ хомуйаллар. Са?а билсибит сахаларыгар о?уруо, дьо?ус алтан хочуолу биэрэллэр. К????р? эмиэ Ленаны ?кс?й?н, Олоохуна ?р?с т?рд?гэр кэлэн симиэбийэ туттан кыстыыллар. То?устартан т??лээх хомуйаллар. Н???? сайын Ангара ?р?скэ тиийэллэр. Онтон Туруханскайга кэлэллэр.

Бу сырыыларыгар ханна да?аны утарсыыны к?рс?бэттэр. Арай Ангара б?рээттэрин кытта хабырыйсыы буолбут. Б?л??, Лена ?р?с э?ээригэр олорор табалаах, ынахтаах, сылгылаах омуктар сымна?ас эбиттэр диэбиттэр. Икки сыллаах айан буолуо диэн былааннаабыттара т??рт сыллаах айа??а кубулуйбут. Бурдуктара б?тэн, хоргуйан, ыксаан кэлбиттэр. Ол оннугар киис тириитэ б???н? а?алан хаа?ына?а туттараллар. Хара са?ылы, уу буобуратын эмиэ хомуйбуттар.

Туруханскайга кэлэннэр, ханна сылдьыбыттарын чып кистэлэ??э туталлар. Ол эрээри ыраах ?т?мэн элбэх киистээх, элэккэй дьонноох улуу ?р?с баар ??? диэн сурах сири-буору аннынан тар?анар. Пенданы кытта сылдьыбыт дьон, то?о эрэ сулууспаларыттан уурайан, са?ата суох дойдулаан хаалбыттар. Онон бэйэлэригэр балачча элбэх т??лээ?и и?эриммит буолуохтаахтар диэн сэрэйэллэр.

* * *

Иккис байыаннай экспедиция Тобольскайга тэриллэр. Ба?ылыгынан Новацкай диэн поляк ки?итэ талыллар. 1628 сыллаахха атырдьах ыйыгар Енисейскэйгэ кэлэллэр. Олохтоохтор са?а дьону ха?ыстык к?рс?лл?р. К???н?лл?р. Енисейскэй воеводата биир эрэ эргэ судноны биэрэр. Кинилэргэ аара Антон Добрынскай ба?ылыктаах нуучча дьоно холбо?он, Нижнэй Тунгуска?а диэри барсаллар. Новацкай Нижнэй Тунгуска?а кэлэн, Пенда кыстаабыт симиэбийэтигэр тохтоон кыстыыр. Ол эргин сылдьар то?устартан киис тириитин хомуйар. Бэйэлэрэ эмиэ бултууллар. С?г?н т?л??б?т то?устартан, хары?ыктаах ки?илэрин тутан ыланнар, аманаат диэн ааттаан, хаайыыга олордон к??эйэллэр.

Э?иилги саа?ыгар Антон Добрынскай уонна Мартын Васильев диэн ха?аактар ба?ылыктаах отучча ки?илээх этэрээт тэриллэн, ыраах баар Лена ?р?с диэки айанныыр. Дьон чулуутун, хорсунун, сырыыны сылдьыа диэбиттэрин талан ыыталлар. Сорохторо саллан барбаттар. Чугас эргин сылдьан бэйэлэрэ бултуулларын с?б?л??ллэр. Ар?аа Сибииргэ холоотоххо, киис элбэх. Айа??а турбут дьон Б?л??гэ тиийээри саас эрдэ хаардаахха айаннаан, эрэй б???н? к?р?лл?р. Ол да буоллар, сындал?аннаах айантан толлубакка, хаайтарбакка, Б?л?? т?рд?гэр тиийэн, Ленаны ?кс?й?лл?р. Сахалар т??лбэлээн олорор сирдэригэр кэлэн кыстыырдыы о?остоллор. Киис тириитин хомуйаллар. Ол хомуйалларыгар ыаллары т??рэйдииллэр, кы?арыйаллар. Кымньыыны да тутталлар. Ат хомуйаллар. Сэрэххэ кыракый остуруок туталлар. Ол аата, симиэбийэлэрин эргиччи ки?и кыайан киирбэт гына, у?уктаах сонос ба?аналары кэккэлэччи туруортууллар. Онно саха дьонун тутан а?алан ?лэлэтэллэр.