Ислам модернизациясы. 1 Б?лім

М?сылмандарды? басым б?лігі (85-90%) суннит, ?ал?андары шииттер мен ибадиттер. Ба?ыттар да мазхабтар?а б?лінеді. Ислам 7 ?асырды? басында Батыс Арабияда, п?т?а табынушылы? билеген Меккеде пайда болды. ?р тайпаны? ?з ??дайлары болды, оларды? п?ттары Меккеде болды. Б?л кезе? патриархалды?-тайпалы? ж?йені? біртіндеп жойылып, тапты? ?о?амны? пайда болуымен сипатталады. Христианды? ж?не иудаизммен бірге ол релятивистік (??дайдан ашыл?ан) д?ст?р деп аталатын «Ибрахимдік діндерге» жатады. Авраамды? діндерді? тамыры Таяу Шы?ыс монотеизміні? е? к?не формаларында жатыр, соны? н?тижесінде оларда орта? тарихи-мифологиялы? м?ра ж?не д?ниені? т?бегейлі бірт?тас бейнесі бар. Ислам доктринасыны? ?алыптасуыны? бастап?ы кезе?інде христианды? пен иудаизмні? ы?палы біршама асыра сілтеді. Христиан ж?не еврей теологиясыны? тікелей ы?палын 7-8 ?асырлар то?ысында, ислам теологиясыны? проблемалы? саласыны? ?алыптасу процесі ж?ріп жат?ан кезде бай?ау?а болады ж?не м?сылман теологтары ?здеріні? христиандары арасында туында?ан с?ра?тар?а жауап беруге м?жб?р болды ж?не еврейлерге де. Ислам дамуыны? ал?аш?ы кезе?дерінен бастап М?хаммед пай?амбарды? уа?ыздарында айтыл?ан Ибра?имдік монотеизмні? бастап?ы бірлігін т?сінуге болады. Оны? уа?ыздарыны? негізгі идеясы монотеизм (таухид) а?и?атын я?удилер, христиандар ж?не к?п??дайшылдар енгізген б?рмалаулардан тазарту болды. Ерте ж?не классикалы? исламда дін мен ???ы?ты б?летін на?ты сызы? еш?ашан бол?ан емес, соны? н?тижесінде саяси ж?не ???ы?ты? м?селелерге ?ара?анда теориялы? ж?не теологиялы? м?селелерге аз к??іл б?лінді. Араб т?бегіндегі исламны? тікелей ізашары – арабтарды? автохтонды? монотеизмі (ханифия), оны? тамыры Ибра?им (Авраам) пай?амбардан басталады. ?азіргі т?жырымдама?а с?йкес, ислам?а дейінгі Арабияда салыстырмалы т?рде т?уелсіз екі араб монотеистік д?ст?рі бол?ан болуы м?мкін: Йемен мен Ямамада «рахманизм» ж?не Араб т?бегіні? солт?стік-батысында ж?не батысында тары/дин Ибрахим. VII ?асырды? басында б?л екі д?ст?р де ?осылып, н?тижесінде ?алымдар «арабтарды? пай?амбарлы? ?оз?алысы» деп ата?ан к?рінеді. Солт?стік Ыбырайымды? д?ст?рден біршама кейінірек пайда бол?ан Рахманды? д?ст?р 7 ?асырда кем дегенде екі монотеистік «пай?амбарларды» тудырды – Йемендегі ?л-Асуад ж?не Ямамада?ы Мусайлима. М?хаммед д?уірінде Арабияда барлы?ы кем дегенде бес араб пай?амбары белсенді болды. М?хаммедті? ?арсыластары оны? бас?а «пай?амбарлар» мен ?андай да бір ?асиетті м?нге ие а?ындар (шаир) арасында айтарлы?тай айырмашылы?ты к?рмеді. Алайда идеологиялы? ж?не саяси т?р?ыдан ал?анда М?хаммед ерекше т?л?а болды, б?л исламны? табыс?а жетуіні? ма?ызды себептеріні? біріне айналды. М?хаммед белсенді меккелік ханифтерді? бірі болды. Ол Меккеде д?ниеге келген, ??райш тайпасынан шы??ан, ?ойшы, керуен саудасымен айналыс?ан. 610 жылы 40 жасында ?зін бір Алланы? елшісі (расулы) ж?не пай?амбары (н?биі) деп жариялап, Меккеде ислам деп ата?ан жа?а монотеистік дінді уа?ыздай бастады. М?хаммед уа?ыздарында бір Алла?а иман келтіруге ша?ырды, м?міндерді? бауырласты?ы мен ?арапайым моральды? нормаларды ?стану туралы айтты. Алайда М?хаммедті? идеялары о?ан д?шпанды? таныт?ан меккелік а?с?йектер арасында ке? ?олдау таппады. 622 жылы М?хаммед бірнеше ізбасарларымен бірге м?шріктерді? ?удалауынан Меккеден М?дина?а ?ашады. М?хаммед М?динада ?аланы? араб хал?ын ?з айналасына жинап, ал?аш?ы м?сылман ?ауымын (?мбет) ??рды. Сегіз жыл бойы М?диналы? м?сылмандар мен Меккелік м?шріктерді? арасында ай?ын діни ре?ктерге ие кескілескен к?рес (?азауат) болды. Адамдар арасында?ы ?сім?орлы? пен те?сіздікті айыпта?ан М?хаммедті? ілімі исламны? танымал болып, тез таралуына ы?пал етті. 630 жылы м?сылмандар Меккені жаулап ал?аннан кейін ислам жалпыараб дініне айналды, ал Мекке исламны? орталы?ына айналды. Айма?ты? тез исламдануына 5 – 7 ?асырларды? басына ?арай ежелгі Набатей, Химяр, Саба, Пальмира мемлекеттеріні?, Лахмидтер, Гасанидтер ж?не Киндиттер патшалы?тарыны? ыдырауы ы?пал етті. М?хаммед ?айтыс бол?аннан кейін теократиялы? мемлекет – Халифат ??рылды. Зайырлы ж?не рухани билікті? толы?ты?ы халифтерді? ?олында шо?ырлан?ан. Ал?аш?ы халифалар ?бу Б?кір, Омар, Осман ж?не ?ли болды. Олардан кейін халифатты Омейяд (661–750) ж?не Аббасидтер (750–1258) ?улеттері биледі. 7-8 ?асырларда?ы ал?аш?ы ислам мемлекетіні? ж?ргізген жаулап алу со?ыстары Батыс ж?не Орталы? Азия елдерінде, Солт?стік Африкада, ?ндістанны? бір б?лігінде ж?не Закавказьеде исламны? таралуына ?келді. Ислам Т?ркия ар?ылы Бал?ан т?бегіне де еніп кетті. Ислам теологиясы т?р?ысынан е? ал?аш?ы м?сылмандар