Jahongir

Germaniyaning yirik bankiri Karl Gotlibning fojiali halokati haqidagi xabar butun savdo olamida shov-shuv qo‘zg‘adi. ankirning kabineti mamlakatning moliya va sanoat tomirlari tutashgan bir joy edi. Gotlib faqat banklarnigina emas, oalki iirik sanoatni ham mablag‘ bilan ta’minlab turar edi. Pinobarin, Gotlibning nogahoniy o‘limi o‘sha kuniyoq butun mamlakatda gap-so‘z bo‘lib ketdi. Gazetalar u yoki bu kreditorlar uchun bu o‘limning oqibati qanday bo‘lishi haqida bahs yuritar, moliyaviy kuchlar nisbatidagi o‘zgarishlar va boshliqsiz qolgan bankning taqdiri xususida har xil taxminlar yozivdardi. Gotlibning o‘rnini birov egallaydimi yoki bank yopiladimi — o‘rtada ana shu savol turardi. Gazetalarning muxbirlari o‘quvchilarni Gotlibning merosxo‘rlari — qarindoshurug‘lari bilan tanishtirishdi: marhumning ukasi, yer egasi Oskar Gotlib, uning Rudolf ismli yigirma to‘rt yoshli o‘g‘li va to‘rtta qizi bor. Qaysidir bir gazeta yosh yigit bilan badavlat qizlarga hatto qanchadan meros tegishini ham hisoblab chiqdi. Aslida zse Gotlibdan qolgan boylik qanchaligini hali hech kim bilmasdi.

Savdo olami hayajonda, gazetalarda shov-shuv, Karl Gotlib uyida esa fojiali tugagan inson umriga so‘nggi nuqta qo‘yilmoqda edi.

Qonuniy merosxo‘rlar sifatida shoshilinch chaqirtirilgan yuzlari qip-qizil, basavlat Oskar Gotlib bilan uning sepkildor tirmizaklari uyda halitdan o‘zlarini xo‘jayinday tutishardi.

Oskar Gotlib labini tishlab, qovoqlarini uydy. Boyib ketish imkoniyati haqidagi xayol ko‘zlarida uchqun bo‘lib o‘ynardi. Ammo bir tomoni odob, bir tomoni esa akasidan judo bo‘lgani tufayli yuragini o‘rtayotgan achinish tuyg‘usi uni andak tiyib turardi. Lekin farzandlari ochiqdan-ochiq tantana qilishar, behisob mol-mulk qurshovida entikib, lazzatlanishardi. O‘g‘li Rudolf, Oskarning katta qizlari Luiza bilan Gertruda xonadan xonaga o‘tib, devordagi antiqa suratlarni tomosha qilishar, qimmatbaho buyumlarni siypalab ko‘rishar, yumshoq kreslolarga o‘tirib buyumlarni o‘zlaricha taqsimlashar, bahslashishar, tinmay xaxolab kulishar va har xil rejalar tuzishardi…

Karl Gotlibning majruh tanasiga kesilgan oyoqlarini qo‘shib, salobatli daxmaga ko‘mishdi. Dafn kunining ertasiga vasiyatnomani ochish tayin qilingandi.

Bu marosim ancha dabdabali bo‘ldi. Unga Karl Gotlibning ayrim xizmatchilari, jumladan, Zauyer, Shtirner, Glyuk va Fitlar taklif etilgandi.

Shtirner yozuv stoli ortida loqayd bir kayfiyatda oq qog‘ozga kuchuklarning rasmini chizib o‘tirardi.

— Marhum amakimning sekretari siz bo‘lasizmi? — deb so‘radi undan Rudolf Gotlib. — Marhamat qilib, meni yuqori qavatga olib chiqing, bir ko‘z tashlab qo‘yay…

Shtirner indamay stol ustidagi qo‘ng‘iroq tugmachasini bosdi. Eshikda xizmatkor ko‘rindi.

— Gans, mana bu janobni yuqori qavatga olib chiqing! — Shunday deb u yana rasm chizishga tushib ketdi.

Rudolf churq etmadi, ammo jahli chiqqanidan rangi o‘chib ketdi.

Bir burchakda Glyuk va Fit bilan bu manzarani kuzatib o‘tirgan Zauyer miyigida kulib qo‘edi.

— Qarang-a, Elza, Shtirner o‘zini xuddi merosxo‘rday tutadi-ya… Rostini aytsam, uning qiliqlariga sirayam tushunolmayapman. Yangi xo‘jayinlar ko‘chaga haydab chiqarishlarini kutyaptimi, hayronman…

— Bizning qismatimiz nima bo‘lishini ham xudo biladi, — dedi Emma tashvishli bir ohangda.

— Nima qipti, haydashsa — sayyor sirkka kassir bo‘lishga to‘g‘ri keladi, — kulib so‘z qotdi Elza.

— Hazilni qo‘ying, Elza. Men jiddiy gapiryapman. Shtirner katta bir o‘yin boshlaganga o‘xshaydi. — Zauyer ovozini pastlatib davom etdi: — Karl Gotlibning o‘limi g‘alatiroq tuyulmayaptimi sizga?

Elza Zauyerga qaradi.

— Bu bilan nima demoqchisiz, Otto? Axir Shtirner falokat ro‘y bergan paytda yo‘q ekan-ku…

— Ha-ha! Demak, Gotlibning o‘limi tasodifiy emasligi haqidagi fikr sizning ham xayolingizga kelibdi-da? Hamma gap kuchukda! Bordi-yu, u qandaydir bir narsaning ta’siri ostida harakat qilgan bo‘lsa-chi? Agar yanglishmasam, Shtirner o‘z ilmiy ishida ishontirish va uzoq masofadan kishi fikriga ta’sir qilish masalalari bilan shug‘ullangan… O‘z kuchuklari bilan qanday mashg‘ulotlar o‘tkazishini bilasizmi? O‘sha kuni kechqurun sayrdan qaytayotganimizda Falk chopib kelib etagingizdan tortgani yodingizdami?

— Qanday dahshat! — shivirladi Fit. — Kuchuklariga buyurib, bizni g‘ajitib tashlasa-ya!

Zauyer kuldi.

— Unga foydasi yo‘q buni. Shtirnerning kuchuklari yirikryuq o‘ljani ko‘zlashadi. Lekin Gotlibning o‘limidan unga nima foyda? Bu odamning turgan-bitgani sir. U bilan bir yildan ortiqroq vaqtdan beri birga ishlaymiz, har kuni uchrashib turamiz, lekin hech qaysimiz uning xonasiga kirmaganmiz, shunday: masmi? Nima qiladi u xonasida? Qamalvolib, qanday rejalar tuzarkin?

…Ovora bo‘lasan. Koroning manzara suratini olishing mumkin. Lekin muqaddas Sebastyanni o‘la qolsam bermayman!

Opa-singil Gotliblar amakilaridan qolgan meros ustida o‘. charo bahslashib, xonadan o‘tib qetishdi.

Zauyer nafasini ichiga yutdi.